Από την έντυπη έκδοση της εβδομαδιαίας Αμαρυσίας – 02/10
Επιμέλεια
Λία Βαλάτα – Τσιάμα
Ιστορικός – Ερευνήτρια
1571: ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΝΑΥΜΑΧΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΑΡΡΙΦΘΗΚΕ ΤΟ ΑΗΤΤΗΤΟ ΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ
Τον Οκτώβριο του 1571, έγινε μια σπουδαία ναυμαχία. Η ναυμαχία του Lepanto (Battaglia di Lepanto – το μεσαιωνικό όνομα της Ναυπάκτου). Θεωρείται μια από τις σημαντικότερες ναυμαχίες στην παγκόσμια ιστορία (1). Αποτελεί, δε, ακόμη και ιστορικό σταθμό στη ναυτική τακτική, καθώς και στη ναυπηγική. Καταρρίφθηκε το αήττητο της τουρκικής αρμάδας.
Ο Γάλλος Ναύαρχος Jurien de la Gravier (1812-1892) έγραφε: «Η τύχη του κόσμου, τρεις φορές εξαρτήθηκε από την έκβαση μιας τεράστιας ναυτικής σύρραξης: στη Σαλαμίνα, στο Άκτιο και στη Ναύπακτο». Εκείνη την ημέρα διαλύθηκε η σε ολόκληρο τον κόσμο διαδεδομένη πεποίθηση ότι οι Τούρκοι ήταν αήττητοι στη θάλασσα. Κανονιοβολισμοί, δοξολογίες, λαϊκές εκδηλώσεις, πίνακες, μετάλλια ποιήματα αγάλματα, απαθανάτισαν αυτόν τον ναυτικό θρίαμβο.
Κάθε Οκτώβριο, ο Δήμος Ναυπάκτου, σε ανάμνηση του σημαντικού αυτού ιστορικού γεγονότος, διοργανώνει εκδηλώσεις και αναπαράσταση της ναυμαχίας στο μικρό ενετικό λιμανάκι. Σ’ αυτήν συμμετέχουν αντιπροσωπείες και διπλωματικές αποστολές από τις χώρες που έλαβαν τότε μέρος στη ναυμαχία. Στο Παλάτι των Δόγηδων, η αίθουσα Λεπάντο (Lepanto), διακοσμημένη από τον Πάολο Βερονέζε, γίνονταν συνήθως δεκτοί οι ξένοι πρέσβεις.
Με την ονομασία Ναυμαχία της Ναυπάκτου παρέμεινε στην ιστορία η ναυμαχία που έλαβε χώρα στις 7 Οκτωβρίου του 1571, αφ’ ενός μεν μεταξύ των ενωμένων στόλων της Ισπανίας, της Βενετίας, της Γένουας, των Ιπποτών της Μάλτας, του δουκάτου της Σαβοΐας, του δουκάτου του Ουρμπίνο, του μεγάλου δουκάτου της Τοσκάνης και του Πάπα υπό την ονομασία Lega Santa (Ιερή Ένωση), αφ’ ετέρου δε του ενιαίου στόλου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στα ανοικτά του Πατραϊκού Κόλπου, κοντά στις νήσους νότιες Εχινάδες.
Μετά τη κατάληψη της Κύπρου από τον Σουλτάνο Σελήμ Β’, το 1570, και τις επακόλουθες από τους Τούρκους σφαγές των παραδοθέντων Ενετών, αλλά και μετά την προκλητική στάση των Οθωμανών έναντι των χριστιανικών κρατών, άρχισαν τότε, με την πρωτοβουλία του μετέπειτα Αγίου Πάπα Πίου του Ε’, τα χριστιανικά κράτη και μάλιστα η Ισπανία και η Βενετία, να συνάπτουν συμμαχίες για κοινές πολεμικές ενέργειες κατά των Οθωμανών, που απέβλεπαν κυρίως στη διάλυση του οθωμανικού στόλου. Υπήρχε όμως και η άλλη αιτία. Ο οθωμανικός στόλος έκλεινε εμπορικούς δρόμους προς ανατολάς. Ίσως η κύρια (2). Οι Οθωμανοί δεν κυριαρχούσαν μόνο στη στεριά, φθάνοντας στα 1529 έξω από τη Βιέννη, αλλά και στη θάλασσα. Ο οθωμανικός στόλος -ο οποίος έφθασε στη μεγάλη του ακμή το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, κάτω από τον θρυλικό πειρατή και ναύαρχο Μπαρμπαρόσα (1475-1546) (3)- είχε διαφυλάξει την ισχύ του και κυριαρχούσε στην Μεσόγειο και στις δυτικές ακτές της Αφρικής, κατακτώντας τις αποικίες των Βενετσιάνων και των Γενουατών, τη μια μετά την άλλη.
Ο συμμαχικός στόλος αριθμούσε συνολικά 212 πλοία, απέπλευσε από τη Μεσσήνη για τα ελλαδικά ύδατα, προς συνάντηση του οθωμανικού στόλου, μεταφέροντας δύναμη πεζικού περίπου 28.000 ανδρών, πέραν των χιλιάδων σκλάβων ως κωπηλάτες. Στη δύναμη του στόλου συμπεριλαμβάνονταν και αρκετοί Έλληνες, κυρίως από τα Επτάνησα και την Κρήτη που βρίσκονταν υπό βενετική κατοχή και μάλιστα προσέφεραν και κάποια πλοία.
Οι οθωμανικές γαλέρες επανδρώνονταν από 13.000 έμπειρους ναύτες, γενικά από ναυτικά έθνη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ονομαστικά από Βέρβερους, Έλληνες, Σύρους και Αιγύπτιους, καθώς και 34.000 στρατιώτες. Αποτελείτο από 222 πολεμικές γαλέρες και 56 γαλιότες.
Η ναυμαχία αυτή έληξε με πλήρη νίκη των συμμαχικών πλοίων, εκ των οποίων μόνο 15 βυθίστηκαν και φονεύθηκαν περί τους 8.000 εκ των πληρωμάτων τους. Οι απώλειες του οθωμανικού στόλου ήταν τεράστιες· μόλις 40 πλοία διέφυγαν την καταστροφή ή την αιχμαλωσία, στο δε έμψυχο υλικό οι απώλειες υπολογίσθηκαν σε 30.000 νεκρούς και 15.000 αιχμαλώτους εκ των οποίων 1.500 ήταν Έλληνες των ελλαδικών και τουρκικών παραλίων, που υπηρετούσαν υποχρεωτικά στον οθωμανικό στόλο, οι οποίοι στη συνέχεια απελευθερώθηκαν.
Η ναυμαχία ασφαλώς κατάφερε να αποτρέψει την περαιτέρω επέκταση των Οθωμανών στην Ευρώπη. Η καταστροφή του τουρκικού στόλου αναπτέρωσε το ηθικό των υπόδουλων λαών της Βαλκανικής και αποτέλεσε την αφετηρία μιας σειράς επαναστατικών και συνωμοτικών ενεργειών εναντίον των Τούρκων.
Οι κινήσεις αυτές έγιναν με την ελπίδα της βοήθειας που υπόσχονταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας (Sacra Liga). Οι βοήθειες αυτές στην πραγματικότητα δεν ήλθαν ποτέ ή ήταν πενιχρές και οι επαναστατικές προσπάθειες δεν είχαν επιτυχία. Οι προσπάθειες αυτές ατόνησαν μετά την έκρηξη του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648), οπότε και άλλαξαν οι προτεραιότητες της πολιτικής των Δυτικών δυνάμεων.
Στη Ναυμαχία αυτή έλαβε μέρος ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες. Ο Θερβάντες πολέμησε και πληγώθηκε τρεις φορές από σφαίρα, δύο στο στήθος και μία που του άφησε μόνιμη αναπηρία στο αριστερό του χέρι.
Στο «Ταξίδι στον Παρνασσό» (1614) αναφέρει ότι στη Ναύπακτο αχρηστεύτηκε το αριστερό του χέρι «προς δόξαν του δεξιού» (υπαινισσόμενος την κατοπινή επιτυχία του πρώτου μέρους του Δον Κιχώτη).
Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου υπήρξε το τέλος των κωπήλατων πολεμικών πλοίων και η ανατολή των ιστιοφόρων στους κατά θάλασσα αγώνες. Μια ιστορική διαδρομή 2.500 ετών και πλέον, του κουπιού, που είχε ξεκινήσει από την Αργοναυτική Εκστρατεία, έφθασε στο τέλος της.
Μέχρι και πρόσφατα έχουν γίνει έρευνες στον κόλπο για την ανεύρεση υπολοίπων της ναυμαχίας, με γεωφυσικές μεθόδους και καταδύσεις.
ΟΙ ΚΑΝΟΝΙΕΣ
…γίνεται η μέρα νύχτα
πλώρη με πλώρη σμίγουνε
Όταν απαντηθήκανε
οι δυο χοντρές αρμάδες
βροντοκοπούν
κατάρτι με κατάρτι
λαμποκοπάνε τα λαμιά (=τα σπαθιά)
βροντάνε τα τρομπόνια (=τα κανόνια)
ποδάρια χέρια και κορμιά
γιομίζουν τα καράβια
σκοτώθη κι ο Αλή Πασάς (=ο ναύαρχος)
το άξιο παλικάρι
κι ο Ρήγας τη γαλεότα του (του Αλή)
τη σέρνει από τη πρύμνη.
Απόσπασμα από δημοτικό τραγούδι της Πάργας
1 Η άλλη ναυμαχία της Ναυπάκτου έλαβε χώρα το 429 π.Χ. ανάμεσα στον αθηναϊκό και τον πελοποννησιακό στόλο, στη Ναύπακτο, στον Κορινθιακό κόλπο, στο πλαίσιο του Πελοποννησιακού Πολέμου. Τότε νίκησαν οι δυνάμεις των Αθηναίων.
Μια άλλη ναυμαχία: Στις 8 Οκτωβρίου 1827, οι στόλοι των ναυάρχων Δεριγνί, Κόδριγκτον και Χέιδεν, εισπλέουν στον κόλπο του Ναβαρίνου. Η νίκη στις 29 Οκτωβρίου.
2 Έτσι η προσπάθεια ανακάλυψης ενός νέου σύντομου δυτικού δρόμου, ο οποίος θα έδινε τη δυνατότητα σύναψης εμπορικών σχέσεων με την Ασία, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τους υψηλούς φόρους και τον έλεγχο των Οθωμανών, ήταν το ζητούμενο το οποίο επιτεύχθηκε, εν μέρει, με την ανακάλυψη της Αμερικής. Θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθεί ότι η ανακάλυψη της Αμερικής προήλθε ως απόρροια της κυριαρχίας των Οθωμανών στον τότε γνωστό κόσμο.
3 Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, ο φοβερός κοκκινογένης, ελληνικής καταγωγής από μητέρα, από τη Λέσβο!