Γράφει η Ειρήνη Χαϊδή
Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής
Υποψήφια Διδάκτωρ
Εκπαιδευτική – Επιστημονική Συνεργάτης ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»
& η Χαρά Παπουτσή
Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης
Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου
Επιστημονική Συνεργάτης Net Media Lab – ΙΠΤ – ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»
Τα συναισθήματα αποτελούν μια καθοριστική πτυχή της ανθρώπινης διάστασης. Διαπερνούν την προσωπική, την κοινωνική και την επαγγελματική μας ζωή, επηρεάζουν τη σκέψη, τα κίνητρα, την αντίδραση και τη συμπεριφορά μας και δομούν τις σχέσεις με τον ίδιο μας τον εαυτό και με τους άλλους γύρω μας. Ο ρόλος των συναισθημάτων στη ζωή κάθε ατόμου είναι εξίσου σημαντικός με την ίδια τη ζωή. Ας αναλογιστούμε μια ζωή χωρίς συναισθήματα…
Το συναίσθημα έχει ουσιαστική επιρροή στις γνωστικές διαδικασίες των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένης της αντίληψης, της προσοχής, της μάθησης, της μνήμης, του συλλογισμού και της επίλυσης προβλημάτων. Ο συνδυασμός γνωστικών και συναισθηματικών διαδικασιών άνοιξε τον δρόμο για μια νέα περιοχή εξερεύνησης, που ονομάζεται συναισθηματική νοημοσύνη.
Η συναισθηματική νοημοσύνη (Emotional Intelligence) αναφέρεται στην ικανότητα αντίληψης, ελέγχου και αξιολόγησης των συναισθημάτων, τόσο των δικών μας όσο και των άλλων. Είναι η ικανότητα των ανθρώπων να χρησιμοποιούν τη συναισθηματική πληροφορία ως οδηγό σκέψης και συμπεριφοράς, με απώτερο σκοπό την καλύτερη γνώση του εαυτού, αποτελεσματικότερη επικοινωνία και αλληλεπίδραση, διαχείριση του άγχους και άλλων -αρνητικά συναισθηματικά- φορτισμένων καταστάσεων, επίλυση προβλημάτων, διαχείριση συγκρούσεων, προσαρμοστικότητα, κινητοποίηση του εαυτού.
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένας από τους βασικούς δείκτες για την πρόβλεψη της επιτυχίας στη ζωή. Τα δεδομένα της επιστημονικής έρευνας καταδεικνύουν ότι τα άτομα με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη είναι πιο επιτυχημένα σε διάφορες πτυχές της ζωής (διαπροσωπικές σχέσεις, εργασιακός χώρος, σχολείο κ.ά.). Σύμφωνα με τον Goleman (1998), το 80% της επιτυχίας ενός ατόμου στη ζωή, εξαρτάται από τη συναισθηματική του νοημοσύνη και μόνο το 20% εξαρτάται από το IQ.
Η συναισθηματική νοημοσύνη των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες
Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι πολύ σημαντική για όλους και ιδιαίτερα για παιδιά – άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Γι’ αυτά τα άτομα, τα πράγματα περιπλέκονται όταν αντιλαμβάνονται το περιβάλλον με τέτοιο τρόπο, ώστε τα δικά τους συναισθήματα να μετατρέπονται σε ανασφάλειες και απειλές προς και από τον έξω κόσμο. Οι μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες τείνουν να παρουσιάζουν συναισθηματική αστάθεια, δυσκολίες στην έκφραση των συναισθημάτων τους, δυσχέρειες στην αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων (τόσο των λεκτικών όσο και των μη λεκτικών), χαμηλή συναισθηματική ρύθμιση, μειωμένη αυτοεκτίμηση και διαφόρων ειδών συναισθηματικά προβλήματα. Αυτά τα παιδιά διαπιστώνεται ότι είναι ανήσυχα, αγχωμένα, φοβισμένα, ντροπιασμένα, θυμωμένα και εύκολα απογοητευμένα.
Η ανάπτυξη συναισθηματικής νοημοσύνης αυτών των παιδιών είναι σημαντική για την προώθηση της ποιότητας της εξωτερικής και της εσωτερικής τους ζωής. Αυτά τα παιδιά, που είναι συναισθηματικά ευφυή, σίγουρα θα επιδείξουν:
-Καλύτερη ακαδημαϊκή επίδοση και μαθησιακά κίνητρα
-Καλύτερο σχεδιασμό και επίλυση προβλημάτων
-Ισχυρό αίσθημα φιλίας
-Καλύτερη κατανόηση και ρύθμιση συμπεριφοράς
-Θετική στάση απέναντι στο σχολείο και τη μάθηση.
Θα πρέπει να δοθεί βαρύτητα στην ανάπτυξη και καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, ώστε να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και τα συναισθήματα των άλλων, να παρακινούν τον εαυτό τους και να βελτιώσουν τις ενδοπροσωπικές και διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Έτσι τα παιδιά:
-Μαθαίνουν να κατανοούν και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους
-Αποκτούν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, παρά τις προκλήσεις και τις αποτυχίες που ενδεχομένως να παρουσιαστούν
-Αναλαμβάνουν την ευθύνη για τη ζωή τους
-Μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να σέβονται τα συναισθήματα των άλλων και να αντιλαμβάνονται τα ευχάριστα και τα δυσάρεστα συναισθήματα
-Αποδέχονται την πραγματικότητα και αντιμετωπίζουν τη ζωή με θετική στάση
-Σκέφτονται και μιλούν πιο θετικά για τον εαυτό τους, τους άλλους και τον κόσμο γύρω τους, δημιουργώντας έτσι μια εμπειρία μεγαλύτερης αισιοδοξίας και χαράς
-Διαχειρίζονται καλύτερα τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις – εκρήξεις
-Βελτιώνουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, μέσω της ενσυναίσθησης και της κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων.
Με βοήθεια και εξάσκηση το παιδί μπορεί να αναπτύξει τη συναισθηματική του νοημοσύνη, με την πάροδο του χρόνου. Οι γονείς, οι δάσκαλοι και οι ειδικοί μπορούν να ενδυναμώσουν ένα παιδί, αγκαλιάζοντας τις δεξιότητές του και δουλεύοντας την αυτοεκτίμηση – αυτοπεποίθησή του καθώς και τις συναισθηματικές και κοινωνικές του δεξιότητες. Τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μπορούν να είναι συναισθηματικά συνειδητά, διορατικά, ικανά να αντιμετωπίσουν συναισθηματικά διλήμματα στη ζωή, να έχουν ενσυναίσθηση και να αναπτύξουν εσωτερικές και διαπροσωπικές δεξιότητες.
Στρατηγικές βελτίωσης συναισθηματικών δεξιοτήτων
Στρατηγικές για βελτίωση των συναισθηματικών δεξιοτήτων και την ψυχοκοινωνική προσαρμογή του παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες:
-Έγκαιρη ανακάλυψη των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών των παιδιών αλλά και των δεξιοτήτων – χαρισμάτων του παιδιού (όσο αναπτύσσεται το ταλέντο του σε κάτι, τόσο περισσότερη αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση και γενικότερη ευφορία νιώθει).
-Εκπαίδευση στην αναγνώριση των συναισθηματικών ερεθισμάτων (προέλευση – πηγή που δημιούργησε το εκάστοτε συναίσθημα).
-Εκμάθηση τεχνικών αυτογνωσίας και αυτοδιαχείρισης.
-Ελευθερία έκφρασης των συναισθημάτων και συζήτηση πάνω στα συναισθήματα γενικά ή με αφορμή ένα συναισθηματικό γεγονός.
-Ευκαιρίες για κίνητρα και θετική σκέψη, ενθάρρυνση, παροχή ανατροφοδότησης και επιδοκιμασία σε όσα πέτυχαν ή προσπάθησαν.
-Παρατήρηση και προσοχή και της δικής μας συμπεριφοράς και των συναισθημάτων μας απέναντι στα παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες, για την αποφυγή εκδήλωσης αρνητικών συμπεριφορών.
-Εύρεση τρόπων να χτίσει το παιδί την εικόνα του, συμβάλλοντας έτσι στην καλυτέρευση των σχέσεων με τους συνομηλίκους.
-Προσπάθεια για ελαχιστοποίηση του ανταγωνισμού και επικέντρωση στη συνεργατική μάθηση, δημιουργώντας ευκαιρίες για κοινή μάθηση και κοινές δραστηριότητες.
-Θέσπιση βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων στόχων.
Πολλές από αυτές τις στρατηγικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για την ανάπτυξη – βελτίωση της συναισθηματικής νοημοσύνης παιδιών, που είναι τυπικά αναπτυσσόμενα.
Προϋπόθεση, όμως, για να βοηθήσουμε τα παιδιά στην ανάπτυξη της συναισθηματικής τους νοημοσύνης είναι να ξεκινήσουμε από την αναγνώριση, έκφραση και ρύθμιση των δικών μας συναισθημάτων, τη δική μας συναισθηματική νοημοσύνη.
