Γράφει ο Χρήστος Στρυφτός
Ιστορικός
Κάνοντας μια επισκόπηση στο ιστορικό παρελθόν και αντιλαμβανόμενοι το κρίσιμο παρόν, συνειδητοποιούμε πως έχει συμπληρωθεί ένας αιώνας από εκείνες τις ένδοξες αλλά και άδοξες μάχες στην Μικρά Ασία.
Μέσα σ‘ αυτές τις μάχες συμμετείχε και το γνωστό 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων με διοικητή τον Συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα. Το 5/42 Σ.Ε. ενώ είχε τερματίσει τον πόλεμο με τους μπολσεβίκους στη Βεσσαραβία, τώρα κλήθηκε να μεταβεί στα κεντρικά μικρασιατικά παράλια ως αναπόσπαστο τμήμα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας.
Ξεκινώντας δυναμικά το 5/42 Σ.Ε. καθ’ όλη τη διάρκεια του 1919 προστατεύει ελληνικούς πληθυσμούς, ανακόπτοντας τις επιθέσεις των Τούρκων τσετών στο Παπαζλί και προχωρεί σε εκκαθαρίσεις. Τον μήνα Ιούνιο του 1920 το Σύνταγμα ανατρέπει με επιτυχία τις τουρκικές επιθέσεις στο Αρπαλί, στο Σαζ Οβά και στο Μουράτ Ομλάρ, ενώ καταλαμβάνει το Αξάριο, την πόλη όπου είχε θέσει ως έπαθλο ο επικεφαλής της Μεραρχίας Σμύρνης αντιστράτηγος Δ. Ιωάννου.
Τον ίδιο μήνα, το 5/42 Σ.Ε. υπό τις οδηγίες του Πλαστήρα από τα νότια ξεκινά επιθέσεις και συντρίβει τις τουρκικές δυνάμεις φθάνοντας στη περιοχή Κιοσελέρ – Αϊμπάτς, ενώ παράλληλα καταλαμβάνει αρκετές πόλεις.
Ύστερα από ένα μικρό χρονικό διάστημα ανάπαυσης και ανασυγκρότησης, στα μέσα του Οκτωβρίου ο Πλαστήρας με τους άντρες του αποκρούουν επιτυχώς τις οργανωμένες επιθέσεις των Τούρκων στο Τσεντίζ-Χαν, με αποτέλεσμα να παραδίνεται ο Τούρκος στρατηγός Ετέμ μπέης στον Πλαστήρα ως αιχμάλωτος. Μέχρι τον Μάρτιο του 1921 το Σύνταγμα θα παρέμενε δυτικά του Ουσάκ.
Όμως τον Νοέμβριο του 1920 για την Ελλάδα τα δεδομένα αλλάζουν και με την νίκη της φιλοβασιλικής παράταξης στις εκλογές επαναφέρεται ο βασιλέας Κωνσταντίνος Α’, “ξηλώνονται” οι βενιζελικοί στρατηγοί Παρασκευόπουλος και Ιωάννου ενώ αναλαμβάνουν οι βασιλικοί Παπούλας και Χατζηανέστης. Το ίδιο γίνεται και με τους “αμυνίτες” αξιωματικούς π.χ. Αλ. Οθωναίο, Αλ. Μαζαράκη, Γ. Κονδύλη, οι οποίοι αποχωρούν από το μέτωπο.
Ο Πλαστήρας, αν και βενιζελικός, παραμένει στη θέση του ως διοικητής του ηρωικού 5/42 Σ.Ε., και συντρίβει τους Τούρκους στις μάχες του Τουμλού Μπουνάρ τον Μάρτιο του 1921, του Εσκή Σεχήρ τον Ιούλιο του 1921, του Σαγγάριου και του Καλέ Γκρότο τον Αύγουστο του 1921. Λέγεται μάλιστα ότι οι Τούρκοι έφθασαν σε σημείο να αποκαλούν τον Καρδιτσιώτη διοικητή του 5/42 Σ.Ε. «Κara seytan=Μαύρο διάβολο» επειδή τους προξένησε σοβαρές απώλειες.
Όμως η ανατροπή ήλθε τον Αύγουστο του 1922 όπου με τη διάσπαση του ελληνικού μετώπου, ο Πλαστήρας διατάζει τους εύζωνές του σε συντεταγμένη υποχώρηση, και καταφθάνει στα παράλια. Εκεί σώζει αρκετούς διωκόμενους Μικρασιάτες. Χαρακτηριστικά είναι, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, τα λόγια ντόπιων Ερυθραιωτών: «Η Σμύρνη ηκαυούντανε κι ο Πλαστήρας, στσί δυό, θαρρώ, για στσί τρεις του Σταυριάτη ήμπε στ’ Αλάτσατα. Στου Μοσκόβη τον καφενέ ητρέξανε ούλοι να χαιρετήσουνε το Μαύρο Καβαλάρη…Κι εκείνος αποκρίθηκε: «Να φύετε, η Σμύρνη κάηκε, έρχονται οι Τούρκοι, θα σας σφάξουνε! Φύετε!».
Γυρνώντας στην Αθήνα ο Πλαστήρας μαζί με τον Στ. Γονατά τον Σεπτέμβρη του 1922 εγκαθιδρύει επαναστατική “κυβέρνηση” όπου αποφασίζεται να τιμωρηθούν με εκτέλεση οι έξι υπεύθυνοι της εθνικής τραγωδίας. Τον Μάιο του 1924 ο Πλαστήρας ανακηρύσσεται «Άξιος της Πατρίδας» λόγω των ηρωικών του υπηρεσιών σε αυτήν και αποστρατεύεται με τον ανώτατο βαθμό του Αντιστράτηγου.
Σήμερα στην καρδιά της Νέας Ερυθραίας δεσπόζει ο ανδριάντας του τιμής ένεκεν!
Πηγές
–Κωνσταντίνος Ε. Αβτζιγιάννης,
«Η στρατιωτική δράση του Νικολάου
Πλαστήρα», περ. ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ,
εκδ. ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ, Αθήνα, 2006
–Συλλογικό, «Ερυθραία –
Ένας ευλογημένος μικρόκοσμος
στην καρδιά της Ιωνίας»,
εκδ. ΠΑΝΟΡΑΜΑ, Αθήνα, 1997
