Γράφει ο Χρήστος Στρυφτός
Ιστορικός
«Οί του λύχνου χρείαν ἒχοντες ἒλαιον ἐπιχέουσιν». Αυτό ήταν το ρητό του αρχαίου Ίωνα αστρονόμου Αναξαγόρα το οποίο αποτύπωνε την πρόσληψη του ελληνικού πνεύματος στη νεωτερική εποχή και συνάμα ήταν σήμα κατατεθέν της Αναξογορείου Σχολής των Βουρλών της Ερυθραίας στη Μικρά Ασία.
Ο εύπορος έμπορος εκ Μονεμβασίας Χατζηνικολής Χρυσογιάννης, περιπλανώμενος στα Βουρλά της Μικρασίας, θέλησε να δωρίσει στους ντόπιους κατοίκους ένα σεβαστό χρηματικό ποσό για να δημιουργηθεί ένα εκπαιδευτήριο το οποίο θα φώτιζε πνευματικά όλη την Ερυθραία. Η δωρεά του Χρυσογιάννη μαζί με τους εράνους των τοπικών εκκλησιών αλλά και τη συνεισφορά του μητροπολίτη Εφέσου Ναθαναήλ έπιασε τόπο ώστε να ιδρυθεί την Πρωτοχρονιά του 1760 το «Μεγάλο Σχολειό» ή αλλιώς η «Αναξαγόρειος Σχολή». Τα γενικά έξοδα για τη λειτουργία του σχολείου τη στέγαση και πληρωμή των διδασκόντων αρχικά είχε αναλάβει εξ ολοκλήρου το προσωπικό της εκκλησίας της Παναγιάς, όπου το 1780 ανέλαβε και την επέκταση του σχολείου.
Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης η Αναξαγόρειος Σχολή συνεχίζει αδιάλειπτα το έργο της. Το 1850 το κτίριο της Αναξαγορείου ανακατασκευάζεται με έξοδα του Χατζηνικήτα Μπάρμπογλου, του μητροπολίτη Βιδύνης Κυρίλλου Μπαξελή αλλά και από τις οικονομίες των ντόπιων Βουρλιωτών, μέσα από τον ενθουσιασμό τους να μορφωθούν τα τέκνα τους. Έτσι λοιπόν, το 1892 συγκροτήθηκε με σουλτανικό φιρμάνι η δυτική πτέρυγα του Αρρεναγωγείου της Σχολής. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ο παπλωματάς Χατζηκωνσταντής Τελατινίδης μερολήπτησε ώστε να ολοκληρωθεί το κτίριο της Σχολής χτίζοντας μαζί ένα Παρθεναγωγείο.
Σκοπός της Σχολής ήταν να μορφώσει πνευματικά, να καλλιεργήσει το ήθος και την εθνική συνείδηση στα τέκνα των Ερυθραιωτών. Φθάνοντας στις αρχές του 20ού αιώνα το 1910 η Αναξαγόρειος Σχολή, κατασκευασμένη από τους δύο Σμυρνιούς αρχιτέκτονες Δ. Αποστολίδη και Δ. Ραμπαώνη, δεσπόζει στην καρδιά της Ερυθραίας ως ένα υπέρλαμπρο νεοκλασικό κτήριο 3000 τ.μ., με 16 αίθουσες διδασκαλίας, 1800 μαθητές και 31 διδάσκοντες. Οι καθηγητές και η διεύθυνση της Αναξαγορείου έπρεπε να ήσαν απόφοιτοι του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών ή της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, οι δάσκαλοι απόφοιτοι της Ευαγγελικής Σχολής της Σμύρνης και η διευθύντρια του Παρθεναγωγείου απόφοιτη του Αρσακείου Αθηνών. Σημαντικό να αναφέρουμε πως στο αξίωμα του διευθυντή της Σχολής χρημάτισε και ο τότε αναγνωρισμένος εκπαιδευτικός και πρωτεργάτης της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης Δ. Γληνός. Η Αναξαγόρειος Σχολή γίνεται πλέον ένα πρότυπο και ξακουστό σχολείο της Ανατολής με κύρος.
Κατά το διάστημα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου δυστυχώς το κτίριο της Σχολής βομβαρδίζεται και επιτάσσεται από τον τουρκικό στρατό. Τα Βουρλιωτάκια για εκείνο το διάστημα θα αναγκάζονται να εκπαιδεύονται στις τοπικές εκκλησίες.
Μετά το πέρας το πολέμου αποκαθίστανται οι βλάβες και η Εφορία της Σχολής αναλαμβάνει με γενναιοδωρία τη συνέχιση των εκπαιδευτηρίων της. Αξιοσημείωτο είναι πως με ιδιαίτερη όρεξη και φιλομάθεια υπήρχαν μαθητές όπου κατά τα τελευταία χρόνια της λειτουργίας της Σχολής συμμετείχαν σε νυχτερινά τμήματα.
Το 1922 στο άκουσμα της Μικρασιατικής Καταστροφής η Αναξαγόρειος Σχολή ερήμωσε ολοσχερώς. Το σπουδαίο αυτό εκπαιδευτικό κέντρο που θαρραλέα μόρφωσε γενιές Ερυθραιωτόπουλων κάτω από τον οθωμανικό δεσποτισμό, πλέον καταστρέφεται και γίνεται παρανάλωμα του πυρός.
Η ιστορική έρευνα σήμερα φέρνει στο φως τις προφορικές μαρτυρίες εκείνων των παλιών Βουρλιωτών και σπάνιες φωτογραφίες που αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα και τη λαμπρότητα της Αναξαγορείου Σχολής των Βουρλών …του κάποτε πνευματικού λύχνου του Μικρασιατικού Ελληνισμού.
Πηγές
-Παραρά – Ευτυχίδου Νίτσα, «Στα Βουρλά μας πριν καούν», εκδ.: ΠΙΤΣΙΛΟΣ, Αθήνα, 1985
-Μηλιώρης Νίκος, «Τα Βουρλά της Μικράς Ασίας», Αθήνα, 1957
