Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Γλύστρας
Οι Έλληνες της CAK έχουν πίσω τους μια μακρά ιστορία 2.500 ετών. Ήδη από τον 6ο αιώνα είχε αρχίσει ο ελληνικός εποικισμός στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας (Ευξείνου Πόντου) και στη χερσόνησο της Κριμαίας. Η παρουσία αυτή των Ελλήνων είναι αδιάλειπτη εδώ και 27 αιώνες.
Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν την Κριμαία Ταυρίδα, σύμφωνα με το όνομα των κατοίκων της, των Ταύρων. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Ηρακλής όργωσε αυτή τη γη χρησιμοποιώντας ένα γιγάντιο ταύρο (Ηροδότου Ιστορία 2.43.1-2.45.3).
Στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. οι αρχαίοι Έλληνες αποικιστές άρχισαν να εγκαθίστανται κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας. Κάπου εκεί βρισκόταν και η μυθική Κολχίδα από όπου ο Ιάσονας πήρε το χρυσόμαλλο δέρας.
Το 1777, μετά την προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας στη Ρωσία, η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β’ διέταξε την εγκατάσταση όλων των Ελλήνων από τη χερσόνησο στη Βόρεια Αζοφική Θάλασσα· έτσι έγιναν γνωστοί ως Έλληνες της Αζοφικής. Εκεί θα ιδρύσουν μια νέα πόλη, στην οποία θα δώσουν το όνομα της Παναγίας και θα ονομαστεί Μαριούπολη.
Από εκεί και πέρα, η ελληνική μητρόπολη της Ουκρανίας θα μεταφερθεί στην περιοχή της Μαριούπολης με 23 ελληνικά χωριά. Στην Οδησσό (Οδυσσεύς), την τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας, υπήρχε μια οργανωμένη ελληνική παροικία. Η πόλη είναι συνδεδεμένη με την ιστορία του Ελληνισμού. Το 1814 ιδρύθηκε στην πόλη η Φιλική Εταιρεία, που προετοίμασε την Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Την ίδια χρονιά λειτούργησε και το πρώτο ελληνικό σχολείο. Από τον 18ο έως τις αρχές του 20ου αιώνα, στον Καύκασο μετανάστευαν μαζικά οι Έλληνες από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, κυρίως από την περιοχή του Πόντου. Στη Μαριούπολη δημιουργήθηκε ο εκδοτικός οίκος «Κολεκτιβιστής», ο οποίος εξέδιδε την ομώνυμη ελληνόγλωσση εφημερίδα, είτε στην ελληνική δημοτική γλώσσα είτε στη μαριουπολίτικη ελληνική διάλεκτο.
Το 1928, μόνο στην περιοχή της Μαριούπολης, λειτουργούσαν 39 ελληνικά σχολεία πρώτης βαθμίδας και έξι της δεύτερης με 159 εκπαιδευτικούς.
Η Σοβιετική Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και κυρίως η εποχή του Ιωσήφ Στάλιν θα επηρεάσει αποφασιστικά το μέλλον των ελληνικών κοινοτήτων. Τον Δεκέμβριο του 1937, με απόφαση της σταλινικής ηγεσίας, η ελληνική μειονότητα στοχοποιήθηκε. Περίπου 30.000 Έλληνες μεταφέρθηκαν στη Σιβηρία. Η ελληνική παιδεία απαγορεύτηκε, τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν, τα ελληνικά κομματικά τυπογραφεία καταστράφηκαν, οι αυτόνομες ελληνικές περιοχές καταργήθηκαν. Εκατοντάδες έχασαν τη ζωή τους έπειτα από δίκες-παρωδία… Με ψευδείς κατηγορίες, εκτελέστηκαν Έλληνες διανοούμενοι, καθώς και χιλιάδες εργάτες και αγρότες ελληνικής καταγωγής
Έτσι πολλοί Έλληνες άλλαξαν τα ονόματά τους και τα έκαναν ρωσικά για να διασωθούν. Όμως το ελληνικό στοιχείο θα αφήσει τη σφραγίδα του και στο μοίρασμα του κόσμου μετά το τέλος του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου. Ένα από τα χαρακτηριστικά σημεία της Κριμαίας ήταν η περιοχή της Γιάλτας. Μια κωμόπολη που το 1900 κατοικούνταν από 10.000 Έλληνες. Το όνομά της είναι ελληνικό, προερχόμενο από τη λέξη «(αι)γιαλός».
Σε εκείνη την περιοχή εγκαταστάθηκαν πολλοί πρόσφυγες από τις βαλκανικές χώρες. Βόρεια της Γιάλτας η περιοχή ονομάστηκε Λιβαδειά και ο Λάμπρος Κατσώνης απέκτησε με τσαρική εντολή μια μεγάλη έκταση γης. Το αρχοντικό που υπήρχε στην ιδιοκτησία του Κατσώνη μετατράπηκε σε ξενοδοχείο υπό την επωνυμία «Λιβαδειά» και σ’ αυτό υπογράφηκε τον Φεβρουάριο του 1945 η περίφημη συμφωνία της Γιάλτας, με την οποία οι νικητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μοίρασαν μεταξύ τους τον κόσμο.
Στη συνέχεια, με την άνοδο στη σοβιετική εξουσία του Νικήτα Χρουστσώφ, οι Έλληνες της Ουκρανίας, όπως και της υπόλοιπης πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αποκτούν σχετική πολιτική ελευθερία. Το κλίμα όμως αλλάζει ριζικά, όταν στην εξουσία της Σοβιετικής Ένωσης βρίσκεται ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ. Στις 25 Ιανουαρίου του 1989 στη Μαριούπολη, ιδρύεται ο πρώτος ελληνικός σύλλογος, με πρωταρχικό σκοπό την αναγέννηση της ελληνικής διαλέκτου της Μαριούπολης και την εκμάθηση της νέας ελληνικής γλώσσας.
Την 25η Μαρτίου του ίδιου έτους εορτάζεται για πρώτη φορά η εθνική εορτή μας και ακούγεται ο εθνικός ύμνος της Ελλάδας. Από το 1992 έως το 2000 στον τοπικό δημοτικό ραδιοφωνικό σταθμό, δύο φορές τον μήνα μεταδιδόταν η εκπομπή «Καλησπέρα». Από το 1992 έως το 1995 στο Ντονέτσκ εκδιδόταν η εφημερίδα «Λόγος», ενώ από το 1994 άρχισε να κυκλοφορεί η εφημερίδα «Χρόνος» του ελληνικού συλλόγου της Μαριούπολης. Τέλος, το 1996 ιδρύθηκε στην ίδια πόλη Ελληνικό Προξενείο.
Η ελληνική γλώσσα διδάσκεται σε εκατοντάδες παιδιά, ενώ οι έδρες Νεοελληνικών Σπουδών της Μαριούπολης, του Κιέβου, της Συμφερούπολης και του Λβοφ έχουν εκπαιδεύσει εκατοντάδες δασκάλους της ελληνικής γλώσσας. Τις τελευταίες δεκαετίες, η Ομογένεια ξαναβρήκε τα βήματά της. Πλέον, τους Έλληνες της Ουκρανίας τους συναντά κανείς παντού. Είναι καταστηματάρχες, ακαδημαϊκοί, ιατροί, δάσκαλοι. Μάλιστα, στην προηγούμενη σύνθεση του Κοινοβουλίου της Ουκρανίας υπήρχαν δύο Έλληνες βουλευτές.
Πάντως το 2014 αρκετοί Ουκρανοί ελληνικής καταγωγής σκοτώθηκαν στις πολεμικές συγκρούσεις, ενώ μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία ορισμένες ελληνικές κοινότητες εντάχθηκαν στη ρωσική επικράτεια. Σήμερα τα συμφέροντα των Ελλήνων εκπροσωπούνται από 95 ελληνικές κοινότητες σε 21 περιοχές της Ουκρανίας, οι οποίες έχουν ενωθεί στην Ομοσπονδία Ελληνικών Σωματείων Ουκρανίας. Η Μαριούπολη με σχεδόν μισό εκατομμύριο κατοίκους είναι το κέντρο του Ελληνισμού, όπως μαρτυρεί και το όνομα της πόλης!
Υ.Γ. Αυτό το εξαιρετικό κείμενο δεν είναι δικό μου, φέρει υπογραφή του Γιάννη Τσαμίση, πρώην δημάρχου Καστοριάς. Επειδή είναι υπόδειγμα πυκνότητας, ύφους, πλούτου γνώσεων και κρυστάλλινης καθαρότητας, εγώ απλώς το προσυπογράφω και δημοσίως το παραδίδω. Με τη διαχρονική υπόμνηση του ποιητή «όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει».
