Γράφει η Ερευνήτρια – Δημοσιογράφος Φανούλα Αργυρού
Την μια μέρα τον έδωσε την άλλη τον ζήτησε και τον πήρε πίσω!! Άκουσα ότι κάποιος ισχυρίστηκε ότι οι Τούρκοι παρακαλούσαν τον Κίσινγκερ να τους βοηθήσει να εξασφαλίσουν «καντόνια», πρέπει να εξηγήσουμε και αυτή τη πτυχή της ιστορίας της πατρίδας μας.
Η πρόταση για «καντόνια» δεν ήταν των Τούρκων αλλά ιδέα του Αμερικανού ΥΠΕΞ Δρ. Χένρι Κίσινγκερ ίσως και εμπόδιζε την δεύτερη εισβολή διατηρώντας τις διαπραγματεύσεις εν ζωή… αλλά, μήπως του ζητήθηκε από δικούς μας;
Η Γενεύη ΙΙ ξεκίνησε στις 8/8/74 με ξεχωριστές συναντήσεις των μερών για «λύση» γεωγραφικού διαχωρισμού. Αυτή τη φορά με την συμμετοχή των «δύο κοινοτήτων».
9 Αυγούστου. Ο Τούρκος ΥΠΕΞ Τουράν Γκιουνές είπε « ήταν απαραίτητο (“indispensable”) για την Τουρκία να φθάσει σε συμφωνία γρήγορα. Η γενική τουρκική πρόταση ήταν γνωστή: Γεωγραφικός διαχωρισμός με δύο (και μόνο δύο) διοικήσεις αυτόνομων περιοχών. (“Two (and only two) administrative autonomousregions”). Ο τουρκικός στρατός κατείχε μια ζώνη που δεν ήταν αρκετή για τουρκο-κυπριακή διοίκηση…
Ο Γλ. Κληρίδης δεν μπορούσε να πωλήσει στο λαό 30% για τουρκική αυτόνομη περιοχή Η κυρίως διαφορά τώρα ήταν ότι εισηγούνταν δύο ξεχωριστές αυτόνομες περιοχές, ενώ ο ίδιος και ο Ντενκτάς προηγουμένως σκέπτονταν μια διοίκηση ομόσπονδου συστήματος λειτουργικής ομοσπονδίας , αρχικά πρόταση Ντενκτάς (an administrative federal system of functional federation). Συνεπαγόταν αυτονομία για ένα αριθμό τουρκο-κυπριακών ζωνών, ίσως πέραν των 10… Ο Α. Χάρμαν (Αμερικανός αξιωματούχος που παρευρέθηκε) είπε στον Κάλλαχαν ότι ο Κληρίδης του είχε πει ότι ήταν έτοιμος να συζητήσει σύστημα «καντονίων», δέχθηκε ότι η ιδέα «ενιαίου κράτους» ήταν πλέον εκτός.
Ταυτόχρονα ο Κάλλαχαν ενημερώθηκε (από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες) ότι οι Τούρκοι σχεδίασαν να επεκτείνουν την υπό κατοχή περιοχή (όπως γνώριζαν οι Βρετανοί πριν την πρώτη εισβολή).
10 Αυγούστου. Ο Ντενκτάς είπε στον Κάλλαχαν αν δεν συμφωνούσαν για περιφερειακή αυτονομία ο τουρκικός στρατός θα προχωρούσε προς την Αμμόχωστο… Η «Μιλλιετ» δημοσίευσε ότι ο Μπουλέντ Ετσεβίτ (Τούρκος πρωθυπουργός) ήθελε μια ενωμένη δημοκρατία με δύο αυτόνομες διοικήσεις η κάθε μία με το δικό της στρατό και βουλή. Η τουρκική περιοχή με 30% εδάφους (μαζί με τις βρετανικές βάσεις) από τη Λεύκα στην Αμμόχωστο. Ο Αμερικανός πρέσβης στην Άγκυρα είπε στον Ετσεβίτ οι προτάσεις του για διαχωρισμό και αυτονομία ήσαν μη διαπραγματεύσιμες.
11 Αυγούστου. Ο Δρ. Κίσινγκερ (Αμερικανός ΥΠΕΞ) νόμιζε ότι μπορούσε να πείσει τον Ετσεβίτ να μετακινηθεί από την ακραία θέση μίας τουρκικής ζώνης… προς την ιδέα «καντονίων» ίσως σταματούσε νέα μονομερή στρατιωτική δράση, όπως είχαν οι πληροφορίες από την Γενεύη. Ο Γκιουνές ανέλυσε στον Κάλλαχαν τα υπέρ και τα κατά μιας λύσης «καντονίων» και μιας γεωγραφικού διαχωρισμού. Προσωπικά προτιμούσε την τελευταία… Η φόρμουλα που είχε τεθεί δεν έλεγε ξεκάθαρα ότι υπήρχε άλλη εναλλακτική λύση από την δι-περιφερειακή ομοσπονδία. Η μόνη πιθανή λύση ήταν η δημιουργία δύο αυτόνομων περιοχών… Του άφησε και ένα χάρτη. Το λεγόμενο «Χάρτη Γκιουνές» τον οποίο όμως την επομένη τον ζήτησε πίσω και του τον έδωσαν!
Λοιπόν ο χάρτης αυτός ήταν της στιγμής, όταν πήρε οδηγίες από την Άγκυρα να δώσει κάτι σχετικό (μάλλον για ικανοποίηση του Κίσινγκερ) βλέπε πιο κάτω. Ήταν ένας συνηθισμένος χάρτης της Κύπρου τυπωμένος στην Τουρκία το 1972. Ο ίδιος χάρτης που υπάρχει παντού και προφανώς είχαν πάρει μαζί τους οι Τούρκοι όπως και οι υπόλοιποι. Πήρε λοιπόν μια πέννα μπλέ και μούτσωσε ορισμένες περιοχές ως «καντόνια». ΄Όμως, η αλήθεια βρίσκεται στις « επεξηγηματικές σημειώσεις» που άφησε ο Γκιουνές, και οι οποίες ήσαν στα γαλλικά, δεν μεταφράστηκαν στα αγγλικά. Και μιλούσαν για «ΔΥΟ ΑΥΤΟΝΟΜΕΣ ΖΩΝΕΣ», μία καθαρώς τουρκοκυπριακή και μία ελληνοκυπριακή αλλά με διάφορες άλλες ζώνες τουρκικές ως «καντόνια» εντός της Ελληνοκυπριακής ζώνης! Δηλαδή, το λεγόμενο «σχέδιο καντονίων» τους ήταν τρισχειρότερο από εκείνο του Ντενκτάς που ήταν καθαρά για δύο δι-κοινοτικές, διζωνικές ομόσπονδες περιοχές. Αμφότερα τα «σχέδια» καλύπτοντας το 34% του κυπριακού εδάφους. Ακόμα μια απάτη των Τούρκων. Η αρχική και τελική τους απαίτηση ήταν μία: δι-περιφερειακή ομοσπονδία, δύο ζωνών με 34% τουρκική ζώνη με τον καταγέλαστο «χάρτη» του Γκιουνές της στιγμής, να εξαφανίζεται… (Σημ. τον βρήκα ένα χρόνο αργότερα σε φάκελο του Φ.Ο του 1975, που εξηγεί ότι οι Βρετανοί τον ζήτησαν για να τον έχουν στο αρχείο τους).
Ο επιπόλαιος χάρτης «Γκιουνές» (original) με τα μουντζώματα
Επειδή δεν είναι ευδιάκριτες οι μολυβιές στον αυτούσιο σε σμίκρυνση έγχρωμο, τις έχω ξανακάνει σε μαυρό-ασπρο αντίγραφο
12 Αυγούστου. Ο Κάλλαχαν επέμενε οι Έλληνες να δεχθούν δι-περιφερειακή ομοσπονδία ως το μόνο που θα ικανοποιούσε τους Τούρκους. Ο Κληρίδης είπε θα τον δολοφονούσαν!
13 Αυγούστου. Ο Κληρίδης τελικά πρότεινε αυτόνομες κοινοτικές διοικήσεις αλλά όχι με ξεχωριστές γεωγραφικές ζώνες ή μετακίνηση πληθυσμού. Ο Κάλλαχαν δεν ικανοποιήθηκε, «είχε φθάσει η ώρα να αντιμετωπίσει ρεαλιστικά τα πράγματα και να προσφέρει περισσότερα, και να δεχθεί την αρχή της μίας τουρκικής γεωγραφικής ζώνης», του είπε. Διάβασε στους Κληρίδη και Μαύρο τρίτο προσχέδιο (αλλά αυτή τη φορά δεν τους έδωσε αντίγραφο) για να εκδιδόταν από Κληρίδη και Ντενκτάς, για λύση ομόσπονδου γεωγραφικού διαχωρισμού, δύο αυτόνομων διοικήσεων με καθορισμένες γεωγραφικές περιοχές… «οι Τουρκοκύπριοι είχαν καλή υπόθεση για γεωγραφική ζώνη», υποστήριξε. Ο Γκιουνές ζητούσε από τον Κληρίδη εδώ και τώρα συμφωνία στη γεωγραφική ζώνη και στην οριοθέτηση της γραμμής σε δύο μέρες. Επιπλέον επέμενε η τουρκική ζώνη να περιλάμβανε και μέρος της Αμμοχώστου και να σχεδιάζονταν τα σύνορα. Ο Ετσεβίτ αρνήθηκε 48ωρη παράταση για διαβούλευση Κληρίδη/Μαύρου στη Λευκωσία και Αθήνα και η διάσκεψη διακόπηκε στις 2.25 πρωινή 14.8.74 και ξεκίνησε την δεύτερη εισβολή.
11/8/74 Τηλεφωνική συνομιλία Κίσινγκερ/Ετσεβιτ
«Ετσεβίτ – Μελετήσαμε την πρόταση σου και εξήγησα τις λεπτομέρειες στον πρέσβη (Αμερικανό) Μακόμπερ που είναι μαζί μου.
Κίσινγκερ – Δεν είναι επίσημη πρόταση. Απλά μια ιδέα είναι. Καλά, ας πούμε μια πρόταση για αυτό το λόγο.
Ετσεβίτ – Ας πούμε συμβιβαστική πρόταση. Την μελετήσαμε σε λεπτομέρεια. Ανταποκρίνεται σε κάποιες απαιτήσεις μας. Έχουμε επιφυλάξεις αλλά… ο λόγος είναι ότι μπορεί να μας είναι δύσκολο να προστατεύσουμε την ασφάλεια των τουρκικών κοινοτήτων που είναι σκορπισμένες σε διάφορες πρωτεύουσες (εννοούσε προφανώς κύριες πόλεις). Αλλά αντιλαμβάνομαι αυτό μπορεί να είναι ένας τρόπος να εμποδιστεί η ταπείνωση των Ελλήνων και να σταματήσει την ταπείνωση που υπέστη η τουρκική κοινότητα… ΄Όμως, εμείς έχουμε ένα όρο που δεν πρέπει… πρέπει να πάρουμε αμέσως τον έλεγχο του κύριου κομματιού (major Compound) και πρέπει να είναι το κομμάτι που τώρα έχουμε υπό έλεγχο. Από την Κερύνεια στην Λευκωσία περιλαμβανομένου του Chattos (μήπως Τζάος;) το οποίο κατοικείται επί τω πλείστον από Τούρκους, αφήνοντας το βορειοανατολικό σημείο για την ώρα… τους δικούς μας (our individuals;) στο τουρκικό τομέα Αμμοχώστου…
Κίσινγκερ – Περίμενε να πάρω το χάρτη μου. Ποία ονόματα είπες:
Ετσεβίτ – Ξέρεις την περιοχή υπό τον έλεγχο μας από το κέντρο της Λευκωσίας, επέκτεινε τη γραμμή κάνοντας μια καμπή προς Βορρά φθάνοντας στο λιμάνι της Αμμοχώστου. Κόψε τη στη μέση και στη βόρεια πλευρά μας δίνει προς το παρόν διχοτόμηση. Έδωσα ακριβώς τον ίδιο χάρτη στον Μακόμπερ.
Κίσιγκερ – Θα περιμένω να τον πάρω από τον Μακόμπερ. Θα σου δώσω την αντίδρασή μου τότε. Δεν πρέπει να λέμε αυτά από το τηλέφωνο…»
Η συνομιλία Κίσινγκερ/Ετσεβιτ 11.8.74 Εξηγείται και πως βρέθηκαν χάρτες σε φάκελο του Κίσινγκερ
Ο Γκιουνές ζήτησε το «χάρτη» του πίσω και οι επεξηγήσεις του για δύο ζώνες αυτόνομων περιοχές τάχα σε λύση «καντονίων»
Όμως, είχαν προηγηθεί δύο συναντήσεις του Αρχ. Μακαρίου με τον Δρ. Κίσινγκερ.
22/7/74 – «Ο Κίσινγκερ συναντήθηκε ιδιωτικά με τον Μακάριο για 1 ώρα και 20 λεπτά. Ο Μακάριος παρέδωσε στον Κίσινγκερ χειρόγραφο σημείωμα με έξι προτάσεις του για επίλυση του Κυπριακού, συμπεριλαμβανομένων αιτημάτων για επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων και την δημιουργία μικτής αστυνομικής δύναμης στο νησί με ίση εκπροσώπηση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων». Δεν ξέρουμε τις προτάσεις στο σύνολό τους.
29/7/74- Ο Κίσινγκερ του είπε υπήρχαν πολλοί μάγειροι (εννοώντας προφανώς τους Βρετανούς στην Γενεύη, τον ΟΗΕ). Ο Μακάριος του είπε «προτιμώ αμερικάνο μάγειρα», ζητώντας του να εμπλακεί πιο ενεργά και ότι «οι Τούρκοι δεν κάνουν πίσω σύμφωνα με το ψήφισμα του Σ.Α. Ζητούν ομοσπονδία. Είσαι σε θέση να παίξεις πιο θετικό ρόλο. Μπορείς να κάνεις κάποιες προτάσεις» του είπε ο Μακάριος. Ο Κίσινγκερ που γνώριζε τις θέσεις του Μακαρίου θα έστελνε του είπε, με την έγκριση του, τα 6 του σημεία στην Τουρκία…
Δημιουργείται το ερώτημα: Ποία ήσαν τα 6 σημεία σε σύνολο, μήπως περιελάμβαναν και «καντόνια»; Έχοντας υπόψη το τι είχε πει και ο Κληρίδης στον Χάρτμαν;
