Γράφει η Ειρήνη Χαϊδή Ειδική Παιδαγωγός, Επιστημονικός συνεργάτης ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος
Η σύγχρονη τάση που επικρατεί διεθνώς, η νέα πραγματικότητα, που θεωρείται η αρχή και το τέλος των σκοπών της ειδικής αγωγής είναι η ανάπτυξη της πολιτικής της συνεκπαίδευσής τους (inclusion) στα γενικά σχολεία.
Συχνά όμως γίνεται λόγος για «Συνεκπαίδευση», «Ενσωμάτωση» και «Ένταξη»: τρεις όροι που συχνά συγχέονται και χρησιμοποιούνται ως συνώνυμοι. Μεταξύ τους όμως υπάρχουν βασικές διαφορές.
Ένταξη (integration) θεωρείται η συστηματική τοποθέτηση ενός προσώπου σε ένα σύνολο, ώστε να αποτελεί μέρος του και μέσα από τη διαδικασία αυτή να φτάσει στην ολοκλήρωσή του ως αυτόνομο και ολοκληρωμένο μέλος της κοινωνίας.
Ενσωμάτωση (mainstreaming, incorporation) ορίζεται η μονόδρομη προσκόλληση και εξομοίωση του ατόμου σε ένα σύνολο με στόχο την απόκτηση χαρακτηριστικών του κυρίαρχου συνόλου και στη συνέχεια την «απομάκρυνση» των χαρακτηριστικών του. Η ενσωμάτωση περιλαμβάνει προσπάθειες που μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα με ειδικές ανάγκες να αναπτύξουν τις ικανότητές τους να τις μετατρέψουν σε δυνατότητές τους και την προσωπικότητά τους ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στον κοινωνικό τους ρόλο τους, με κατά το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό αυτονομίας, παρέχοντας σε όλους ίσες ευκαιρίες.
Συνεκαίδευση (inclusive), είναι η εκπαίδευση που συμπεριλαμβάνει όλους, η οποία λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες και τη διαφορετικότητα όλων.
Ο όρος συνεκπαίδευση (inclusive), «συμπεριληπτική εκπαίδευση» ή «εκπαίδευση του μη αποκλεισμού» έρχεται να αντικαταστήσει τους όρους ένταξη και ενσωμάτωση.
Η συνεκπαίδευση είναι ένα ζήτημα το οποίο απασχολεί τα τελευταία χρόνια τις περισσότερες χώρες του κόσμου, με επικρατούσα τάση να εντάσσονται τα παιδιά με ειδικές ανάγκες εκπαίδευσης στα γενικά σχολεία, παρέχοντας στους εκπαιδευτικούς διάφορες μορφές υποστήριξης από άποψη προσωπικού, υλικού και εξοπλισμού.
Η διαδικασία της ένταξης /ενσωμάτωσης παιδιών με ιδιαιτερότητες έχει ένα δυναμικό και διαχρονικό χαρακτήρα· αφορά όλα τα επίπεδα και τομείς της ζωής του παιδιού (κοινωνικό, διαπροσωπικό, ακαδημαϊκό, επαγγελματικό κ.λπ.), καθώς και διαφορετικές εξελικτικές φάσεις (παιδική ηλικία, εφηβεία, ενήλικη ζωή κ.ο.κ.).
Η Συμπεριληπτική ή Ολική Εκπαίδευση προσδίδει έμφαση στην εκπαίδευση του συνόλου των μαθητών της τάξης και αναφέρεται ταυτόχρονα στο σύνολο των σχολικών δραστηριοτήτων και την τοποθέτηση των παιδιών με σοβαρές δυσκολίες στο σχολείο της γειτονιάς του, την τήρηση εθνικής αναλογίας σε κάθε σχολείο, τη φιλοσοφία μηδενικής απόρριψης, την τοποθέτηση με κριτήρια την ηλικία ή την τάξη, τη συνεργατική μάθηση και την ανάπτυξη συνεργατικού πνεύματος.
Η συνεκπαίδευση θεωρείται μια σημαντική παράμετρος μιας επιτυχημένης κοινωνικοποίησης για την πλειονότητα των παιδιών με ιδιαιτερότητες, παρά τις οποιεσδήποτε δυσκολίες και αντιφάσεις που προκύπτουν. H Συνεκπαίδευση αφορά την παροχή εκπαίδευσης σε ολόκληρο τον μαθητικό πληθυσμό, χωρίς να γίνεται διαχωρισμός μεταξύ εκπαιδευτικών ειδικής και γενικής εκπαίδευσης.
Η ένταξη ξεκινά από παρά πολύ νωρίς και τα παιδιά με ιδιαιτερότητες μέσα από τη διαδικασία της συνεκπαίδευσης αποτελούν μέρος του κόσμου των υπόλοιπων παιδιών από την αρχή της κοινωνικής και ακαδημαϊκής τους ζωής, γεγονός που σε έναν μεγάλο βαθμό φαίνεται να συμβάλλει τουλάχιστον στην κοινωνική αποδοχή αυτών των παιδιών.
Η διαφορά μεταξύ των όρων ένταξη – ενσωμάτωση και συμπεριληπτική εκπαίδευση, είναι ότι η συμπερίληψη προωθεί την αναδιαμόρφωση των υπαρχουσών δομών (μέθοδοι διδασκαλίας, τρόποι συμμετοχής παιδιών) έτσι ώστε να εκπαιδεύονται στο σχολείο της γειτονιάς τους με τους συνομηλίκους τους. Δηλαδή, ο μαθητής με ιδιαιτερότητες είναι ένας από τους παράγοντες που διαμορφώνουν την εκπαιδευτική διαδικασία και γενικότερα τη δομή του σχολείου.
Τα βήματα από τον αποκλεισμό στη συμπερίληψη (UNESCO, 2005)
Υποστηρίζεται ότι η Ειδική Αγωγή ως αυτόνομη εκπαίδευση τονίζει τη διαφετικότητα και τον αποκλεισμό των μαθητών με ανεπάρκειες, σε αντίθεση με τη συμπεριληπτική εκπαίδευση που περικλείει έννοιες ισότητας, δικαιοσύνης, αποδοχής, αμοιβαιότητας, αντι-ρατσισμού, διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, εμπλέκοντας παιδαγωγικές φιλοσοφίες σε διαφορετικά σημεία για την επίτευξη του στόχου: ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών σε ΕΝΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ.
(Walker,1995 στο Thomas, Walker, Webb, 1998)
Υπήρξαν πολλές προσπάθειες και σημαντικοί σταθμοί στη ιστορική εξέλιξη του θεσμού της συνεκπαίδευσης αλλά έναν σημαντικότατο σταθμό προς την κατεύθυνση της συνεκπαίδευσης αποτέλεσε το Παγκόσμιο Συνέδριο για την εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές ανάγκες, με θέμα: «Αρχές, Πολιτική και Πρακτικές στην Ειδική Αγωγή» στη Σαλαμάνκα της Ισπανίας το 1994
(Ainscow, Ahuja, Chen, Comuzzi, Duk & Echeita, 1995, Soler, 1996. UNESCO, 1994).
Τα πορίσματα του συνεδρίου, τα οποία επηρέασαν την εκπαιδευτική πολιτική πολλών χωρών και αναφέρονται στη Διακήρυξη της Σαλαμάνκα 1994 (Salamanca Statement) εστιάζουν στα παρακάτω βασικά σημεία και ξεκάθαρη διατύπωση της αρχής για ένα ανοιχτό σχολείο, «ΕΝΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ»:
1. Κάθε παιδί έχει το βασικό δικαίωμα για εκπαίδευση, ανεξάρτητα από το φύλο, το χρώμα, τη γλώσσα, τη θρησκεία, την εθνικότητα, τη νοητική και σωματική ικανότητα
2. Κάθε παιδί έχει μοναδικά χαρακτηριστικά, ενδιαφέροντα, ικανότητες, ιδιαιτερότητες και μαθησιακές ανάγκες, είναι μια μοναδική οντότητα
3. Κατά την εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη αυτά τα διαφορετικά χαρακτηριστικά και οι ανάγκες των μαθητών και να προσαρμόζεται
4. Τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες πρέπει να έχουν πρόσβαση στο σχολείο γενικής αγωγής καθώς η πολιτική της ενσωμάτωσης υποστηρίζει ότι το σχολείο για όλους είναι η πιο ενδεικτική και συνάμα αποτελεσματική αντιμετώπιση της διαφοροποίησης και της απομόνωσης των παιδιών με ειδικές ανάγκες από τις συνηθισμένες εκπαιδευτικές διαδικασίες.
Από τα προαναφερθέντα, τα συμπεράσματα που απορρέουν είναι τα εξής:
• Οι ειδικές ανάγκες ΔΕΝ αναφέρονται αποκλειστικά στην αναπηρία.
• H Συνεκπαίδευση αφορά την ισότιμη εκπαίδευση ολόκληρου του μαθητικού πληθυσμού χωρίς διακρίσεις.
• Συνεκπαίδευση σημαίνει ότι οι εκπαιδευτικοί των γενικών σχολείων αναδιαμορφώνουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ώστε να απευθύνονται στις ικανότητες κάθε μαθητή τους και ΟΧΙ οι ειδικοί παιδαγωγοί να συναντούν τα ειδικά παιδιά στα σχολεία γενικής εκπαίδευσης.
• Η Συνεκπαίδευση ερευνά τις προϋποθέσεις για την αποδοτική εκπαίδευση όλων των παιδιών έτσι ώστε να «καλυφθούν» οι ανάγκες τους, όποιες και αν είναι αυτές.
(Barton, 1997)
