Σημαντικά δεδομένα που καταδεικνύουν αύξηση των περιστατικών άγχους, κατάθλιψης, αϋπνίας, βίας αλλά και εθισμών, μετά την πανδημία, παραθέτει στη συνέντευξη που παραχώρησε στην ΑΜΑΡΥΣΙΑ η υφυπουργός Υγείας, αρμόδια σε ζητήματα Ψυχικής Υγείας, Ζωή Ράπτη.
Επισημαίνει ότι το μεγαλύτερο φορτίο την περίοδο της πανδημίας το σήκωσαν τα παιδιά, οι έφηβοι και οι ηλικιωμένοι και μιλά για τις σημαντικές ενέργειες της Πολιτείας, όχι μόνο στο κομμάτι της αντιμετώπισης, αλλά και της πρόληψης.
Συνέντευξη Έλενα Φυντανίδου
Κυρία υφυπουργέ, ως αρμόδια για τα πολύ σοβαρά ζητήματα της Ψυχικής Υγείας, θεωρείτε ότι η πανδημία άφησε τα «σημάδια» της στην κοινωνία;
Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην κοινωνία ήταν σαρωτικές και εξακολουθούν να καταγράφονται, καθώς δεν προλάβαμε να πάρουμε ανάσα από τον κορωνοϊό. Προτού κοπάσουν τα κρούσματα και προλάβει να επανέλθει η ζωή σε κανονικούς ρυθμούς, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με νέα παγκόσμια προβλήματα, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, η ενεργειακή κρίση, η αύξηση του πληθωρισμού, η ακρίβεια, ο αναθεωρητισμός της Τουρκίας και οι προκλήσεις της κυβέρνησης Ερντογάν, η εργαλειοποίηση -από την πλευρά του- του προσφυγικού ζητήματος κ.ά. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, οι Εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η έρευνα ψυχικής υγείας των εργαζομένων από τον ομότιμο καθηγητή Ιατρικής, κ. Γιάννη Τούντα, το εργαστήριο Πειραματικής Ψυχολογίας και το Τμήμα Ψυχολογίας ΕΚΠΑ, καθώς και η έρευνα του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ κ. Νίκου Σμυρνή στο υγειονομικό προσωπικό του νοσοκομείου Αττικόν, κατέγραψαν τις σοβαρές επιπτώσεις όπως το άγχος, την αγωνία, την κατάθλιψη που αυξήθηκε σημαντικά, την αϋπνία, τη σωματοποίηση των συμπτωμάτων, την εμφάνιση διαταραχής μετατραυματικού στρες και το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης που έπληξε πρωτίστως τους επαγγελματίες υγείας.
Ποιες πληθυσμιακές ομάδες σήκωσαν το μεγαλύτερο φορτίο
Πέρα από τους υγειονομικούς, που βρέθηκαν λόγω της ιδιότητάς τους στην πρώτη γραμμή «του πυρός», τα στοιχεία δείχνουν ότι βαρύτερο φορτίο σήκωσαν τα παιδιά, οι έφηβοι και οι ηλικιωμένοι. Στις μικρές ηλικίες ανατράπηκε η ρουτίνα και ό,τι θεωρούσαν δεδομένο, γεγονός που προκάλεσε μεγάλο στρες στα παιδιά και συνέβαλε στο να εκτοξευθούν οι εθισμοί, ειδικά ο εθισμός στο διαδίκτυο και να καταγραφεί άλμα σε όλες τις επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως ο διαδικτυακός εκφοβισμός, η αποπλάνηση, αλλά και η κατανάλωση αλκοόλ και άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών. Τα παιδιά βρέθηκαν αντιμέτωπα και με ένα μεγάλο «κύμα» ενδοοικογενειακής βίας, που κορυφώθηκε από την αναγκαστική συνύπαρξη της οικογένειας σε μικρούς χώρους· βλέπουμε ακόμα καθημερινά πως έχουν αυξηθεί δραματικά τα περιστατικά κακοποίησης -σωματικής και σεξουαλικής- παιδιών και εφήβων, με τις ιστορίες που έχουν αποκαλυφθεί το τελευταίο διάστημα να σοκάρουν το Πανελλήνιο. Βέβαια, το φαινόμενο αυτό είναι διαχρονικό και παγκόσμιο, αλλά έχει αυξηθεί σε ανησυχητικό βαθμό.
Όμως και οι ηλικιωμένοι υπέστησαν δυνατό πλήγμα, καθώς εκτός από τον φόβο της ασθένειας και του θανάτου, κλήθηκαν να διαχειριστούν μια νέα πραγματικότητα και να απομονωθούν από την οικογένειά τους. Αυτό είχε ως συνέπεια να αυξηθεί η κατάθλιψη, να επιδεινωθούν οι ψυχικές διαταραχές σαν την άνοια και τη νόσο Alzheimer και να απορρυθμιστούν τα χρόνια νοσήματα.
Τα στοιχεία που αναφέρετε είναι σοκαριστικά. Δυστυχώς, ερχόμαστε όλοι αντιμέτωποι καθημερινά με περιστατικά που βλέπουν το φως της δημοσιότητας και αντιλαμβανόμαστε την ανάγκη να υπάρξει πρόληψη. Ποιες είναι οι ενέργειες της Πολιτείας προς αυτή την κατεύθυνση;
Ήδη από την έναρξη της πανδημίας, αντιδράσαμε άμεσα θέτοντας σε λειτουργία, σε συνεργασία με την Α’ Πανεπιστημιακή Κλινική του Αιγινητείου Νοσοκομείου και την Ομοσπονδία Φορέων Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης ΑΡΓΩ, την Εθνική Δωρεάν Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Στήριξης 10306 για τον γενικό πληθυσμό που λειτουργεί σε 24ωρη βάση και έχει ήδη δεχτεί περισσότερες από 545.000 κλήσεις. Με βάση τα πρόσφατα στοιχεία, η Γραμμή δέχεται αυτή την εποχή 400-500 κλήσεις καθημερινά, αριθμός που αποτυπώνει την ανάγκη η οποία εξακολουθεί να υπάρχει στη κοινωνία για ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Επίσης εκπονήσαμε το πρόγραμμα «ΚΑΝΕΝΑΣ ΜΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ», για όλους όσοι επλήγησαν από τον κορωνοϊό, τους υγειονομικούς, τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Παράλληλα, χρησιμοποιήσαμε ψηφιακά εργαλεία για να προσεγγίσουμε απομακρυσμένες περιοχές και ανοίξαμε Γραφείο του ΠΟΥ στην Αθήνα, στο οποίο χρηματοδοτούμε νέο Πανευρωπαϊκό Πρόγραμμα για την Ποιότητα των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας παιδιών και εφήβων, ώστε η χώρα μας να αποκτήσει κομβικό ρόλο ως «κέντρο αναφοράς» για τη βελτίωση της Ψυχικής Υγείας των παιδιών και εφήβων όλης της Ευρώπης.
Πρέπει ωστόσο, να συμφωνήσουμε ότι ο τομέας της Ψυχικής Υγείας ουδέποτε ήταν στις προτεραιότητες των ελληνικών κυβερνήσεων, εξού και η υποχρηματοδότησή του.
Πράγματι. Η πανδημία ανέδειξε την υποχρηματοδότηση, που ταλάνιζε για χρόνια τον τομέα της Ψυχικής Υγείας και τις ελλείψεις που θα έπρεπε να καλυφθούν. Διενεργήσαμε λοιπόν ταχεία αξιολόγηση των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας στη χώρα μας, με την τεχνική υποστήριξη του ΠΟΥ, καθώς και αποτύπωση, σε ψηφιακό χάρτη, όλων των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, για την εξυπηρέτηση του πολίτη. Έτσι, διαπιστώσαμε την ανάγκη ενίσχυσης των υφιστάμενων υπηρεσιών και δομών και της δημιουργίας νέων. Με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης συνολικού ύψους 55 εκατ. ευρώ, εντάξαμε 106 νέες κοινοτικές Δομές για την Ψυχική Υγεία και τις Εξαρτήσεις, προχωρώντας με γρήγορους ρυθμούς την αποασυλοποίηση, η οποία αποτελεί τον βασικό άξονα της επιτελούμενης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Μέχρι σήμερα έχουμε ήδη ολοκληρώσει 66 διαγωνισμούς για τη δημιουργία νέων δομών Ψυχικής Υγείας και δράσεων απεξάρτησης, σε ολόκληρη την Επικράτεια και έχουν ήδη εκδοθεί 54 άδειες ίδρυσης, ενώ έπονται ακόμη 40 διαγωνισμοί που θα υλοποιηθούν εντός του έτους. Στον σχεδιασμό μας, πέρα από τον γενικό πληθυσμό, έχουμε μεριμνήσει για ειδικές ομάδες ευάλωτων ανθρώπων που πάσχουν από άνοια, νόσο Αλτσχάιμερ και συναφείς διαταραχές, άτομα που βρίσκονται στο αυτιστικό φάσμα, νέες και νέους με διαταραχές πρόσληψης τροφής, υπηρεσίες για την έγκαιρη παρέμβαση στην ψύχωση και υποστήριξη των εργαζόμενων, αλλά και των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας και κακοποίησης.
Δεν μείναμε όμως εκεί. Για να μεγιστοποιήσουμε τον αντίκτυπο των δράσεών μας, τροποποιήσαμε το νομοθετικό πλαίσιο, ώστε να δώσαμε τη δυνατότητα και σε άλλους φορείς της κοινωνίας των πολιτών να αναπτύξουν συνέργειες με φορείς Ψυχικής Υγείας, για την ανάπτυξη νέων δομών. Έτσι σήμερα δημιουργούμε νέες δομές και υπηρεσίες σε συνεργασία με την Αυτοδιοίκηση, την Εκκλησία, τα Εμπορικά και Επαγγελματικά Επιμελητήρια, καθώς και σε συνεργασία με άλλα Υπουργεία όπως το Υπουργείο Πολιτισμού, με το οποίο υλοποιούμε την πολιτιστική συνταγογράφηση για τη θεραπευτική αξιοποίηση της Τέχνης και το Υπουργείο Παιδείας, με το οποίο δημιουργούμε κέντρα στήριξης φοιτητών σε 5 πανεπιστήμια της χώρας μας.
Πόσο ενισχύθηκαν τα νοσοκομεία του ΕΣΥ σε ό,τι αφορά τις ψυχιατρικές κλινικές;
Μέσα σε αυτά τα δύσκολα χρόνια του κορωνοϊού, ενισχύσαμε το ΕΣΥ σε υποδομές και προσωπικό αυξάνοντας τη χρηματοδότηση και νομοθετήσαμε για τη δημιουργία 215 θέσεων ειδικευόμενων νοσηλευτών Ψυχικής Υγείας. Ανοίξαμε νέες κλίνες στα Παιδοψυχιατρικά Τμήματα του Καραμανδάνειου Νοσοκομείου Πάτρας, στην Ψυχιατρική Κλινική Εφήβων Αγία Βαρβάρα και δημιουργήσαμε την πρώτη Μονάδα Ψυχογενούς Ανορεξίας στο ΕΣΥ για ηλικίες άνω των 16 ετών, που εδράζεται στο Σισμανόγλειο Νοσοκομείο και έχει μέχρι τώρα δεχτεί στα εξωτερικά ιατρεία περισσότερες από 39 ασθενείς ενώ έχει νοσηλεύσει και 9 νεαρές γυναίκες, με τις νοσηλείες στην ψυχογενή ανορεξία να είναι μακράς διάρκειας (πολύμηνες). Για την άνοια και τη νόσο Αλτσχάιμερ, που αποτελούν τα βασικά προβλήματα της Τρίτης Ηλικίας, λειτουργούμε ήδη δύο Κέντρα Ημέρας στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης και στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου Κρήτης, ενώ θα δημιουργηθούν και άλλα με τους πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Υπάρχει πρόβλεψη για τους ηλικιωμένους που ζουν στην περιφέρεια και βρίσκονται μακριά από Νοσοκομεία και Κέντρα Υγείας;
Η πανδημία μας δίδαξε ότι εκεί όπου δεν υπάρχουν δομές και η πρόσβαση είναι δύσκολη, τη λύση μπορούν να δώσουν τα ψηφιακά εργαλεία και οι κινητές μονάδες. Αξιοποιώντας λοιπόν τα σύγχρονα αυτά εργαλεία που μπήκαν δυναμικά στη ζωή μας δημιουργήσαμε σε συνεργασία με την ΚΛΙΜΑΚΑ, Μονάδες Τηλεψυχιατρικής, για εξ αποστάσεως παροχή φροντίδας σε απομακρυσμένες περιοχές του τόπου μας, με εμβληματικές περιοχές το Καστελλόριζο και τη Σύμη και την προοπτική επέκτασης του προγράμματος και σε άλλες νησιωτικές και ορεινές περιοχές της χώρας.
Επίσης, σε συνεργασία με την ΕΠΑΨΥ διαθέτουμε κινητές μονάδες Ψυχικής Υγείας στις Β/Α Κυκλάδες (Πάρος, Αντίπαρος, Σύρος, Τήνος, Άνδρος, Μύκονος) και τις Δυτικές Κυκλάδες (Μήλος, Κίμωλος, Σίφνος, Σέριφος, Κύθνος και Κέα), όπου συνολικά μέχρι το τέλος του 2022 είχαν λάβει υπηρεσίες περισσότεροι από 15.000 ωφελούμενοι. Επιπλέον, έχουμε ξεκινήσει Πρόγραμμα Ψυχογηριατρικής Υποστήριξης, σε συνεργασία με το Αιγινήτειο Νοσοκομείο, σε απομακρυσμένες νησιωτικές και ακριτικές περιοχές της χώρας και λειτουργούμε την Τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας για την Άνοια 1102 που απευθύνεται σε άτομα με άνοια, τους φροντιστές τους και σε επαγγελματίες υγείας, η οποία μέχρι σήμερα, έχει υποστηρίξει περισσότερους από 21.000 συμπολίτες μας. Παράλληλα, σε συνεργασία με την 2η ΥΠΕ Πειραιώς και Νήσων, λειτουργούμε Εθνικό Δίκτυο Τηλεϊατρικής και Τηλεψυχιατρικής, το οποίο μέσα στο 2022 έχει δεχτεί περισσότερα από 1.214 ραντεβού.
Να πάμε στον τομέα των εξαρτήσεων. Ποιες δομές δημιουργούνται για την αντιμετώπισή τους;
Οι εξαρτήσεις γνώρισαν επίσης μεγάλη αύξηση στα χρόνια της πανδημίας. Αυξήθηκε η χρήση ναρκωτικών, το αλκοόλ και το κάπνισμα, το διαδίκτυο εισέβαλε στη ζωή μας με συνέπεια ειδικά οι νέοι να εμφανίσουν εθισμό και πολλοί συμπολίτες μας στράφηκαν σε νόμιμες και παράνομες ουσίες. Για να αντιμετωπίσουμε τη νέα αναδυόμενη ανάγκη, εγκαινιάσαμε τη νέα Μονάδα ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗΣ (DETOX) στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής «18 Άνω» ώστε να ενισχύσουμε κατά το δυνατό τις υπηρεσίες της Αττικής και της Νότιας Ελλάδας, στην αντιμετώπιση των ναρκωτικών. Η μονάδα αυτή αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα σύμπραξης 4 φορέων (18 Άνω, ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ και Περιφέρεια Αττικής).
Οι δύο φορείς που δραστηριοποιούνται στην καταπολέμηση των ναρκωτικών -ο ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ- αξιοποίησαν το ΕΣΠΑ και προχώρησαν στην ίδρυση και λειτουργία αντίστοιχα 22 και 35 νέων δομών απεξάρτησης σε όλη την Ελλάδα από τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και το διαδίκτυο. Παράλληλα, για την υποστήριξη των ευάλωτων κρατουμένων – χρηστών ναρκωτικών, εγκαινιάσαμε με το ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ σε 24ωρη λειτουργία, ξενώνες για τη φιλοξενία και την απεξάρτηση στα σωφρονιστικά καταστήματα Κορυδαλλού Ι και Ελεώνα Θηβών, σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη.
Για την ενίσχυση της πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών και άλλων εξαρτήσεων από παιδιά και εφήβους, υπογράψαμε με το Υπουργείο Εσωτερικών, την ΚΕΔΕ, τον ΟΚΑΝΑ και την ΕΕΤΑΑ Α.Ε., τη νέα ΕΠΤΑΕΤΗ Προγραμματική Σύμβαση για τη Λειτουργία των Κέντρων Πρόληψης, ύψους 85 εκατ. ευρώ, που υποστηρίζουν παιδιά και εφήβους και τις οικογένειές τους στη μάχη για την καταπολέμηση των εξαρτήσεων σε 75 Δήμους της χώρας.
Κάνατε όμως και κάποιες επιπλέον ενέργειες ειδικά σε ότι αφορά την απεξάρτηση από το αλκοόλ…
Βεβαίως. Πέραν των δομών που λειτουργούν ήδη στα πανεπιστημιακά και ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας μας, το ΚΕΘΕΑ και τον ΟΚΑΝΑ, προχωρήσαμε στη δημιουργία νέων «Κέντρων Ενδονοσοκομειακής Νοσηλείας ατόμων εξαρτημένων από το οινόπνευμα», αρχής γενομένης από το Αιγινήτειο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο με επικεφαλής τον καθηγητή κ. Ηλία Τζαβέλλα.
Στον σχεδιασμό μας συμπεριλάβαμε και τον διαδικτυακό εθισμό που εξελίσσεται σε επιδημία η οποία πλήττει τους νέους. Γι’ αυτόν τον λόγο υλοποιούμε με την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ το ΕΠΙΨΥ και την ΑΜΚΕ Ιάσων, πρόγραμμα κατάρτισης λειτουργών υγείας και άλλων στελεχών για τα παιδιά και τους έφηβους, με έμφαση στην πρόληψη και αντιμετώπιση της διαδικτυακής εξάρτησης.
Ποιο θεωρείτε ότι είναι το σημαντικότερο στοιχείο σ’ αυτή την ψυχιατρική μεταρρύθμιση, που βρίσκεται στην τελική ευθεία;
Το έργο που επιτελείται στην Ψυχική Υγεία και τις εξαρτήσεις είναι μεγάλο – οπότε είναι δύσκολο να ξεχωρίσω και να απομονώσω μια του πτυχή. Ωστόσο, θεωρώ επίτευγμα το γεγονός ότι για πρώτη φορά στην Ελλάδα εκπονήθηκε Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία, από την Επιτροπή 35 εμπειρογνωμόνων που συστήσαμε και με την τεχνική υποστήριξη του ΠΟΥ, ώστε να έχουμε έναν οδικό χάρτη για την επόμενη ημέρα, για το δύσκολο διάστημα γεμάτο προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας να διανύσουμε.
Πλέον, η Ψυχική Υγεία αποτελεί προτεραιότητα και διέπει όλες τις πολιτικές της κυβέρνησης, γεγονός που καθίσταται δυνατό μέσω της ενδυνάμωσης των συνεργασιών με όλους τους φορείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Η θωράκιση της Ψυχικής Υγείας των πολιτών γίνεται ολοκληρωμένα, πολύπλευρα, με Εθνικό Σχέδιο Δράσης και την απαιτούμενη χρηματοδότηση, ώστε ο σχεδιασμός να υλοποιηθεί μέχρι κεραίας, για να στηρίξουμε όλους τους πολίτες και να μην αφήσουμε κανέναν πίσω.
