Γράφει η Αδαμαντία Τριάρχη – Μακρυγιάννη, Φιλόλογος
«Χάσαμεν όμως το πιο τίμιο – τη μορφή του…»
Κωνσταντίνος Καβάφης
30 Νοεμβρίου 2023, του έτους των μεγάλων απωλειών, ο καταξιωμένος στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Βασίλης Βασιλικός, αφήνοντας το πέλαγος της λογοτεχνικής δημιουργίας και της πολυδιάστατης δημόσιας δράσης του, ξεκίνησε το τελευταίο ταξίδι. Τον συνοδεύουν η μεγάλη λύπη του κόσμου μας στην πλειονότητά του, εξαιρετικές αναφορές της πολιτειακής και πολιτικής ηγεσίας καθώς και τιμητικά κείμενα από τον Τύπο, όπως του αξίζουν. Το παρόν κείμενο δεν θα προσθέσει λίγες ακόμη σελίδες κριτικής του σπουδαιότατου λογοτεχνικού έργου του, αλλά θα παρουσιάσει, στο μέτρο του δυνατού, τον άνθρωπο Βασίλη Βασιλικό, σε συνδυασμό με τη δημόσια πορεία του.
Είχα την καλή τύχη να τον συναντώ, καθημερινά περί το 1961, διότι μας χώριζε μόνον μια εσωτερική μεσοτοιχία σε πάροδο κεντρικού δρόμου της Αθήνας. Ήταν μόλις είκοσι επτά ετών και μέχρι αργά τη νύχτα ακούγονταν οι ήχοι της γραφομηχανής του. Τον θυμάμαι σεμνό, με μαύρα μαλλιά που απλώνονταν στο μέτωπό του, να κρατά με θρησκευτική προσοχή το χέρι της πρώτης συζύγου του (πρόωρα χαμένης αργότερα) για να κατεβούν την απότομη κατηφοριά, που οδηγούσε στην πολυκατοικία μας. Μου έδινε την εντύπωση ενός τρυφερού ανθρώπου και ποτέ δεν την άλλαξε ο χρόνος.
Αυτοεξόριστος μετά τον Απρίλιο του 1967, μαζί με τους Έλληνες αντιστασιακούς στο Παρίσι, έδινε τον αγώνα κινητοποίησης των Ευρωπαίων εναντίον της δικτατορίας που είχε επιβληθεί στην Ελλάδα – πατρίδα της Δημοκρατίας. Το 1966 είχε εκδοθεί το εμβληματικό βιβλίο του, έχοντας τον μονογράμματο τίτλο Ζ -Ο Λαμπράκης ΖΕΙ- και το 1969 μεταγράφτηκε σε ταινία με σκηνοθέτη τον Κώστα Γαβρά, για να γνωρίσει μεγάλη, διεθνή αναγνώριση. Το 1981 συνέχισε τη δημόσια δράση του από άλλο μετερίζι. Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής της ΕΡΤ διακρίθηκε ως άνθρωπος – πολίτης. Συνετέλεσε με δυναμισμό στη δημιουργία μιας σοβαρής τηλεόρασης. Προβάλλονταν εξαιρετικές ταινίες και υπήρχαν εκπομπές που για πρώτη φορά τότε εμφανίστηκαν, αλλά, μετά το τέλος της τηλεοπτικής θητείας του μέχρι σήμερα, εκείνη η δημόσια προσφορά αποτελεί μόνον εξαίρεση και παρελθόν.
Ως άνθρωπος ωστόσο, ο Βασιλικός αναδείχτηκε ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1990, με την εκπομπή του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ, την αφιερωμένη κυρίως σε νέους Έλληνες συγγραφείς. Δεν θα παραλειφθεί ότι διέθετε την ικανότητα να διαβλέπει την αξία νέων ανθρώπων, διαβάζοντας ένα κείμενό τους σε εφημερίδα και ο καλός του λόγος ακολουθούσε. Αυτό συνέβαινε στο πολύ ευρύτερο πλαίσιο της τηλεόρασης. Στο υπέροχο ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ. Προσηνής, χαμογελώντας συνομιλούσε με κάθε προσκεκλημένο και προσκεκλημένη του και ευγενικά τους υποδείκνυε να διαβάσουν αποσπάσματα από τα βιβλία τους. Αυτή η ώρα του βιβλίου, το οποίο περιέβαλλε με μεγάλη εκτίμηση, ξεχώριζε κυρίως ως συνειδητή προσπάθεια να στηριχτούν οι νέοι άνθρωποι, που δοκίμαζαν τις δυνάμεις τους στο χώρο της γραφής. Και είναι βέβαιο ότι το αποτέλεσμα εμπλούτιζε την πνευματική μας ζωή. Όσον αφορά το τηλεοπτικό κοινό, παρακολουθούσε μια εκπομπή, που τη διέκριναν η φιλική διάθεση, η γενναιοδωρία και το ήθος. Δυστυχώς όμως, μετά τη διακοπή της, παραμένει μοναδική. Εξ όσων μπορώ να γνωρίζω, ούτε οι σύγχρονες εκπομπές για το βιβλίο θυμίζουν τις συναντήσεις της δεκαετίας του 1990.
Ο Β. Βασιλικός που είχε επιζητήσει γνώσεις συγγραφής σεναρίου και τηλεσκηνοθεσίας στην Αμερική, ήταν αν όχι ο πρώτος, αλλά μεταξύ των πρώτων που ετόνιζε ότι η εικόνα θα παίζει πρωταρχικό ρόλο γενικά στη δημόσια ζωή. Και όπως γνωρίζομε, αυτό συμβαίνει, δυστυχώς και σε βαθμό απαράδεκτο.
Από το 1996 μέχρι το 2004, ως πρέσβης της Ελλάδας στην Ουνέσκο, άφησε εξαιρετικό αποτύπωμα. Το 2001, με εισήγησή του επέτυχε να καθιερωθεί, από τον Διεθνή Πολιτιστικό Οργανισμό, η 21η Μαρτίου κάθε έτους, η εαρινή ισημερία, ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, που θα εορτάζεται διεθνώς. Στην Ελλάδα τιμούμε τον ωραίο πολιτιστικό θεσμό – και εύχομαι να μην είναι σεβαστός μόνο στη χώρα μας.
Η ιδιότητα του πολιτικού συγγραφέα, οι αγώνες για τη δημοκρατία και η συμβολή του στην πρόοδο του πολιτισμού με πνεύμα ελευθερίας, δεν εκφράζουν την όλη προσωπικότητα του Βασιλικού. Πνευματικά ανήσυχος, έστρεφε το ενδιαφέρον του και σε θέματα φιλοσοφικά ή κοινωνικά. Υπεράνω όλων ωστόσο, τον καθόριζε η μεγάλη αγάπη του για την πατρίδα μας, εμφανέστατη και συγκινητική μέχρι τις τελευταίες ημέρες του.
Ο ευγενικός συχνά χαμογελαστός κύριος, με το καπέλο και τα γυαλιά του, ο βαθιά σκεπτόμενος Βασίλης Βασιλικός, ναι, μας άφησε την πολύτιμη παρακαταθήκη του, «χάσαμεν όμως το πιο τίμιο – τη μορφή του…». Δεν θα μπορούμε πια να έχουμε τη ζωντανή συμπαράστασή του ως πολίτες, να αναζητούμε το λόγο του σχετικά με τα προβλήματα της δημόσιας ζωής.
Τον Βασίλη Βασιλικό, τον δημιουργό που όντως αγαπούσε τον άνθρωπο, θα αναπολούμε με νοσταλγία.
Καληνύχτα, αγαπημένε μας συμπολίτη
