Γράφει ο Ευστάθιος Χιώτης*
ΜΕΡΟΣ Γ’
Ο ρόλος του άνθρακα σε παγκόσμια κλίμακα
Ασύλληπτα τα μεγέθη κατανάλωσης άνθρακα στην Κίνα, όταν συζητάμε στην Ελλάδα αν θα συνεχιστεί η λειτουργία της Πτολεμαΐδας 5 για μερικά χρόνια μετά το 2028 με κατανάλωση πέντε εκατομμύρια τόνους το χρόνο. Είναι τουλάχιστον ρομαντικοί όσοι πίστεψαν στην άμεση διακοπή των ορυκτών καυσίμων στη Σύνοδο COP28. Και δεν είναι μόνο η Κίνα που κάνει φιλότιμες προσπάθειες για να φθάσει σε μηδενισμό εκπομπών το 2060, ή λίγο νωρίτερα όπως ακούγεται τώρα από αισιόδοξες εκτιμήσεις. Η Ινδία υπολογίζει να φθάσει στον μηδενισμό εκπομπών το 2070. Αλλά πέρα από την Κίνα και την Ινδία, τι γίνεται με τον υπόλοιπο κόσμο; Η κατάσταση είναι απογοητευτική, όπως φαίνεται στην Εικόνα 2.
Τα υδροηλεκτρικά είναι πρακτικά στάσιμα, ως εάν έφθασαν στα όριά τους και οι ΑΠΕ σε παγκόσμια κλίμακα μόλις έφθασαν στο επίπεδο των υδροηλεκτρικών, μετά από μεγάλες επενδύσεις των πλουσιότερων χωρών. Ο άνθρακας παραμένει σταθερά πάνω από 25% και το φυσικό αέριο φιλοδοξεί να ξεπεράσει τον άνθρακα, εξ ου και η συστηματική πολεμική, αλλά το πετρέλαιο παραμένει αδιαφιλονίκητο, παρά την τάση ελάττωσης κυρίως χάρις στη αύξηση απόδοσης των κινητήρων εσωτερικής καύσης.
Και μας υπόσχονται μηδενικές εκπομπές το 2050! Ναι, θα καταφέρουν λίγες χώρες να αναπτύξουν την κατάλληλη τεχνολογία, γιατί περί κούρσας τεχνολογίας πρόκειται, αλλά πότε και με ποιες επενδύσεις θα γενικευθεί η καθαρή τεχνολογία στον πλανήτη; Και αυτό που λέμε δίκαιη μετάβαση, στην πράξη θα μεγαλώσει το χάσμα πλούσιων και φτωχών. Υποτίθεται θεωρητικά ότι οι πλούσιες και βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες θα είναι οι πρώτες που θα εγκαταλείψουν τον άνθρακα. Ας δούμε όμως τι σχεδιάζουν κατ’ ιδίαν.
Στη διάσκεψη G7 2023 στην Ιαπωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο και ο Καναδάς υποστήριξαν πρόταση για διακοπή χρήσης του άνθρακα το 2030 στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στις χώρες G7. Την πρόταση αποδέχθηκε ασμένως και η Γαλλία, αλλά αντέδρασαν οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο ανακοινωθέν έγινε αποδεκτό ότι θα προχωρήσουν κατά προτεραιότητα και έγκαιρα σε συγκεκριμένα βήματα για τη διακοπή του άνθρακα, αλλά δεν προσδιόρισαν τερματική ημερομηνία. Στον Τύπο αναφέρθηκε ότι τέτοια τερματική ημερομηνία (2030) δεν είναι ακόμη ώριμη στην ΕΕ, δεδομένου ότι συνεχίζονται συζητήσεις με χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και η Πολωνία σχεδιάζει να σταματήσει τη χρήση του άνθρακα το 2049. Στο τέλος της διάσκεψης κορυφής, ο υπουργός Περιβάλλοντος του Καναδά δήλωσε ότι η διακοπή χρήσης του άνθρακα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2030 ποτέ δεν ήταν τόσο επείγουσα.
Φαίνεται περίεργο ίσως, αλλά η Ιαπωνία πολύ απέχει από τον μηδενισμό του άνθρακα το 2030 και σχεδιάζει σημαντική διατήρηση του άνθρακα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2030, όπως δείχνει η Εικόνα 3. Από 76% ορυκτά καύσιμα το 2019, επιδιώκει να τα περιορίσει σε 41% το 2030 με 19% συμμετοχή του άνθρακα. Εντύπωση κάνει επίσης ότι οι ΑΠΕ ήταν 18% το 2019 και σχεδιάζεται αύξηση σε 36-38% το 2030, τη στιγμή που εμείς περάσαμε ήδη το 40%.
Η Συμφωνία Dubai – COP28 επιτρέπει τη διατήρηση του άνθρακα και πέρα από το 2030, με τη χαλαρή διατύπωση «Accelerating efforts towards the phase-down of unabated coal power» χωρίς χρονική αναφορά. Επομένως, τα σχέδια της Ιαπωνίας είναι μέσα στα επιτρεπτά όρια της Συμφωνίας. Η Γερμανία που έχει νομοθετήσει την κατάργηση του άνθρακα στην ενέργεια μέχρι το 2038 επίσης διευκολύνεται. Στις ΗΠΑ η μείωση του άνθρακα στην ενέργεια αναμένεται σε μεγάλο βαθμό από τις δυνάμεις της αγοράς. Η μείωση του κόστους φυσικού αερίου ανάγκασε πολλές μονάδες άνθρακα να κλείσουν. Παράλληλα, προχώρησε η διείσδυση των ΑΠΕ χάρις στον συνδυασμό τεχνολογικής μείωσης κόστους και πολιτικής κινήτρων. Ως αποτέλεσμα, οι εκπομπές άνθρακα μειώθηκαν κατά 33% από το 2005 μέχρι το 2018. Θεωρήθηκε ορθά ότι χωρίς πρόσθετα κίνητρα, οι δυνάμεις της αγοράς είναι ανεπαρκείς για προχωρημένες μειώσεις εκπομπών. Στη κατεύθυνση αυτή συμβάλλει πλέον η νομοθετική θέσπιση το 2022 κινήτρων για την ενίσχυση καθαρών τεχνολογιών (“Inflation Reduction Act of 2022”) και η προώθηση της έρευνας.
Κεντρικό ερώτημα παραμένει αν τα επιτρεπόμενα όρια ορυκτών καυσίμων με τη Συμφωνία Dubai 2023 είναι συμβατά με το στόχο διατήρησης της αύξησης της θερμοκρασίας μέχρι 1,5 °C. Όσον αφορά ειδικότερα τη συμμετοχή του άνθρακα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ένα πρώτο σενάριο που είχε προταθεί ήταν η κατάργηση του άνθρακα από τις προηγμένες χώρες μέχρι το 2030 και από τις υπόλοιπες μέχρι το 2040. Στην Εικόνα 4 φαίνεται ότι τον στόχο αυτόν έχει ήδη πετύχει το Ηνωμένο Βασίλειο. Το σενάριο πλησιάζουν λίγες ακόμη χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα και μάλιστα σημειώνεται ότι η Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο πέτυχαν τις μειώσεις της ενέργειας από άνθρακα με ταχύτερους ρυθμούς από ό,τι χρειάζεται παγκοσμίως.
Επίλογος
Η προσέγγιση κοινού πλαισίου αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα και η συμφωνία βαθμιαίας μείωσης των ορυκτών καυσίμων αποτελούν θετική εξέλιξη, έστω και αν δεν προβλέπονται εγγυήσεις εφαρμογής. Η Συμφωνία βάζει στόχους, τους ίδιους για ανεπτυγμένες και υπό ανάπτυξη χώρες, χωρίς να προβλέπονται μηχανισμοί παρακολούθησης και απογραφής της υλοποίησης, πράγμα που υποβιβάζει τους στόχους σε υπόθεση καλής θέλησης.
Η έναρξη επίσης λειτουργίας του Ταμείου Απωλειών και Ζημιών (Loss and Damage Fund) και η ανακοίνωση περίπου 700 εκατομμυρίων δολαρίων σε πρώιμες δεσμεύσεις τις πρώτες ημέρες του COP28 ήταν ένα σαφές βήμα προόδου, αφού το ζήτημα είχε αποτελματωθεί σε διαπραγματεύσεις για δεκαετίες. Φυσικά, αυτές οι δεσμεύσεις είναι απλώς μια σταγόνα στον ωκεανό σε σύγκριση με τα 580 δισεκατομμύρια δολάρια σε ζημίες που σχετίζονται με το κλίμα που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οι ευάλωτες χώρες μέχρι το 2030.
Εξάλλου, ο τριπλασιασμός ισχύος των ΑΠΕ και ο διπλασιασμός του ετήσιου ρυθμού βελτίωσης της απόδοσης προϋποθέτουν τεράστιες επενδύσεις που μόνον οι οικονομικά ισχυρές χώρες μπορούν να υλοποιήσουν. Επίσης, δεν διασφαλίζεται ότι οι προβλεπόμενοι περιορισμοί στις εκπομπές από ορυκτά καύσιμα επιτυγχάνουν τους στόχους της Συμφωνίας των Παρισίων.
Είναι θετικό ότι υπάρχει σαφές μήνυμα προς τις εταιρίες πετρελαίου ότι η στροφή προς τις ΑΠΕ είναι οριστική και πρώτης προτεραιότητας και επομένως ότι από ένα χρονικό σημείο και πέραν οι επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα θα είναι επισφαλείς, λόγω μειωμένης ζήτησης.
Οι προβλεπόμενοι ρυθμοί μείωσης των εκπομπών επιτρέπουν τη διατήρηση του άνθρακα στην παραγωγή ενέργειας και μετά το 2030, αρκεί να προέρχεται από υπάρχοντες σταθμούς και όχι από νέους, όπως συμβαίνει στην Κίνα. Το τελευταίο όμως είναι κατανοητό από την πλευρά της Κίνας, στο βαθμό που παλαιοί σταθμοί αντικαθίστανται από σύγχρονους. Τα πλεονεκτήματα της νέας γενιάς σταθμών άνθρακα μπορούμε να αποτιμήσουμε στην Ελλάδα με την μονάδα Πτολεμαΐδα 5, αλλά δεν τα έχουμε εκτιμήσει αρκετά.
Πάντως, το τέλος του άνθρακα φαίνεται πως πλησιάζει, περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Οι ΑΠΕ είναι μονόδρομος. Όμως, οι προβληματισμοί και οι τρέχουσες εκτιμήσεις γίνονται με βάση την υφιστάμενη τεχνολογία, αλλά οι έρευνες που βρίσκονται σε εξέλιξη επιφυλάσσουν ενδεχομένως εκπλήξεις που μπορεί ακόμη και να παρατείνουν τη χρήση του άνθρακα, είτε με δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα, είτε με αξιοποίησή του ως πρώτη ύλη της χημικής βιομηχανίας.
Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις λίγες χώρες με την ταχύτερη μείωση του άνθρακα, όπως φαίνεται στην Εικόνα 5. Δεν θα πρέπει όμως να αγνοηθεί το σχόλιο περιβαλλοντικού φορέα ότι «Η Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο πέτυχαν τις ταχύτερες μειώσεις της ενέργειας από άνθρακα -κινούμενοι με ταχύτερους ρυθμούς από ό,τι χρειάζεται παγκοσμίως- ακολουθούμενες από τη Δανία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, το Ισραήλ, τη Ρουμανία, τη Γερμανία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Χιλή». Η Δανία ήταν η τρίτη ταχύτερη χώρα και είναι αξιοσημείωτη ως η μόνη χώρα όπου η μείωση της ενέργειας από άνθρακα αντικαταστάθηκε από πηγές ενέργειας 100% μηδενικού άνθρακα. Με άλλα λόγια, η παθητική απολιγνιτοποίηση δεν είναι πρωτοπορία, όταν η τεχνολογία προσφέρει δυνατότητες μετασχηματισμού και αναβάθμισης σε καθαρότερες λύσεις.
*Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΕΜΠ Μηχανικός Πετρελαίων Imperial College πρώην διευθυντής στη Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων και στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους
Διαβάστε επίσης: Το ενεργειακό τοπίο μετά τη Συμφωνία Dubai – COP28 (Μέρος Α’)
Διαβάστε επίσης: Το ενεργειακό τοπίο μετά τη Συμφωνία Dubai – COP28
