Το ντοκιμαντέρ «100 χρόνια από τον Οδυσσέα» σε λιγότερο από μια ώρα καταφέρνει όχι μόνο να αναφερθεί στην πραγματικά ενδιαφέρουσα και ταραχώδη βιογραφία του διάσημου συγγραφέα που έχει γράψει το πλέον αμφιλεγόμενο παγκοσμίως μυθιστόρημα «Οδυσσέας», αλλά και να περιγράφει το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο ο Τζέιμς Τζόις εμπνεύστηκε το μυθιστόρημά του, το οποίο κατά γενική ομολογία -παρόλο που απαγορεύτηκε αρχικά στην Αμερική και τη Βρετανία- έγινε σύντομα αριστούργημα του μοντερνισμού και μια επανάσταση στη λογοτεχνική έκφραση και είχε βαθύ αντίκτυπο στη λογοτεχνία και τον πολιτισμό εμπνέοντας δημιουργούς διαφορετικούς όπως η Έιλιν Γκριν, ο Σεργκέι Αϊζενστάιν, ο Μαν Ρέι και ο Μπομπ Ντίλαν.
Θεωρώ, ότι ντοκιμαντέρ είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, κατατοπιστικό και συνοπτικό, που πραγματικά «ξεκλειδώνει ένα από τα πιο απόρθητα και εκρηκτικά βιβλία της σύγχρονης εποχής». Θα βοηθήσει δε πολλούς τόσο στην κατανόηση του πνεύματος του συγγραφέα, όσο και του βαθύτερου νοήματος του μυθιστορήματος, αφού σ’ αυτό εμφανίζονται και μιλούν καθηγητές, λογοτέχνες, συγγραφείς και καλλιτέχνες που έχουν μελετήσει το βιβλίο.
Το ντοκιμαντέρ δημιουργήθηκε το 2022 από τον ιστορικό Φρανκ Κάλαναν και το σκηνοθέτησε ο Ρουάν Μάγκαν για να τιμηθεί η 100ή επέτειος από την έκδοση του βιβλίου, το οποίο είχε εκδοθεί στις 2 Φεβρουαρίου 1922, από τον εκδοτικό οίκο Shakespeare & Co. σε 1.000 αντίτυπα (εκ των οποίων τα 750 αριθμημένα), ακριβώς 40 χρόνια από τη γέννηση Τζέιμς Τζόις στις 2 Φεβρουαρίου 1882, στη συνοικία Ράθγκαρ του Δουβλίνου και συγκεκριμένα στο Νο. 31 της Μπράιτον Σκουέαρ.
Το βιβλίο «Οδυσσέας», το οποίο κυκλοφόρησε το 1992 στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Κέδρος σε 824 σελίδες, μεγέθους 24Χ17 εκ. και για τη μετάφρασή του, ο Σωκράτης Καψάσκης δικαίως τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης, το είχα διαβάσει την ίδια χρονιά και είχα βρει τόση πολυμορφικότητα στη γραφή του και τέτοια κατασκευαστική ιδιοτυπία, που είχα γράψει τότε ότι «απλώς και μόνο για να περιγραφεί η υπόθεση, θα χρειαζόταν ολόκληρο σεμινάριο». Με λίγα λόγια με είχε κουράσει, αλλά απέφευγα να το ομολογήσω.
Μέχρι που κάποια στιγμή, στον εξαίρετο επιμορφωτικό ιστότοπο openculture.com ανακάλυψα μια επιστολή του ψυχιάτρου-ψυχαναλυτή Καρλ Γιουνγκ προς τον Τζόις, με την οποία αναφερόταν στον «Οδυσσέα» και διαβάζοντάς την, έφυγε από πάνω μου κάθε αναστολή.
Πριν τη επιστολή, ο Καρλ Γιουνγκ είχε γράψει μια σύντομη κριτική για το βιβλίο, στην οποία υποστήριζε ότι ο συγγραφέας του βιβλίου πάσχει από σχιζοφρένεια. Τόνιζε συγκεκριμένα (και η ελεύθερη μετάφραση είναι δική μου): «Ο Οδυσσέας σας, παρουσίασε στον κόσμο ένα τόσο ανησυχητικό ψυχολογικό πρόβλημα για το οποίο επανειλημμένα έχω κληθεί ως υποτιθέμενη αυθεντία επί ψυχολογικών θεμάτων» και μετά από μια σύντομη σκληρή κριτική στο έργο του Τζόις κατέληγε: «Πιθανότατα δεν θα είμαι ποτέ σίγουρος αν το απόλαυσα, διότι μου κόστισε σε υπερβολικό εκνευρισμό και σε φαιά ουσία. Δεν ξέρω επίσης αν θα απολαύσετε αυτά που σας έγραψα για τον Οδυσσέα, διότι δεν μπορούσα να μην πω στον κόσμο πόσο βαριόμουν, πώς γκρίνιαζα, πώς έβριζα και πώς θαύμαζα». Συμφωνώ.
Πώς έτυχε να συναντηθούν οι πορείες του Γιούνγκ και του Τζόις; Τον Μάρτιο του 1932, η κόρη του Τζόις (Λουτσία) παθαίνει εγκεφαλικό επεισόδιο και διαμένει για ένα διάστημα στο Φέλντκιρχ της Αυστρίας μαζί με τη σύζυγο του συγγραφέα (μεταφραστή και κριτικού λογοτεχνίας) Εζέν Ζολάς, υποστηρικτή του έργου του Τζόις. Εκεί στη Ζυρίχη, η Λουτσία υποβάλλεται σε ψυχοθεραπεία υπό την επίβλεψη του Καρλ Γιουνγκ, ο οποίος διαπίστωσε ότι είχε σχιζοφρένεια (η τραγική ιστορία για το προβληματικό παιδί του μυθιστοριογράφου, περιλαμβάνεται στη βιογραφία του Τζόις από την Κάρολ Λεμπ Σλος).
Για τη φροντίδα του προς τη Λουτσία και την προσεκτική ανάγνωση του «Οδυσσέα» από τον Γιούνγκ, ο Τζόις έγραφε στο αντίτυπο του βιβλίου που χάρισε στον Γιουνγκ: «Στον Δρ. Γιουνγκ, με ευγνωμοσύνη για τη βοήθεια και τη συμβουλή του. Τζέιμς Τζόις. Χριστούγεννα 1934, Ζυρίχη».
Προκειμένου κάποιος να παρακολουθήσει καλύτερα το ντοκιμαντέρ (και να παρασυρθεί να διαβάσει και το βιβλίο) παραθέτω εν συντομία την υπόθεσή του, που είναι ο απολογισμός μιας μοναδικής μέρας, της 16ης Ιουνίου 1904, του Λεοπόλδου Μπλουμ στο Δουβλίνο.
Ο Λεοπόλδος Μπλουμ, ξυπνάει το πρωί και φεύγει για τη δουλειά του. Οι κοινωνικές, οι επαγγελματικές και οι συναισθηματικές υποχρεώσεις του καθυστερούν την επιστροφή του μέχρι τις πρώτες ώρες της επόμενης ημέρας.
Αυτή η αργοπορία επιστροφής δεν συνιστά τη μοναδική ομοιότητα με το αρχαϊκό του πρότυπο. Περνάει μέσα από μια αντιστοιχία περιπετειών ανάλογων μ’ εκείνες του Οδυσσέα. Το κατέβασμα στον Άδη βρίσκει την αντιστοιχία του στην μετάβαση του Μπλουμ στο νεκροταφείο, το οποίο επισκέπτεται συνοδεύοντας στην τελευταία του κατοικία ένα φίλο που πέθανε απροσδόκητα. Το νησί του Αιόλου βρίσκει την αντιστοιχία του στα γραφεία μιας εφημερίδας, όπου φυσάνε όλοι οι άνεμοι. Οι Σειρήνες είναι τα κορίτσια του μπαρ του ξενοδοχείου Όρμοντ, στο οποίο καταφεύγει ο Μπλουμ για ένα καθυστερημένο γεύμα και ακούει από τη διπλανή αίθουσα μερικούς φίλους να τραγουδούν με την συνοδεία του πιάνου. Η σπηλιά του Κύκλωπα είναι το μπαρ Μπάρνεϊ Κίερναμ, όπου συχνάζει κάποιος φανατικός εθνικιστής που κατονομάζεται ως Πολίτης και που διακηρύσσει τη μισαλλοδοξία του απέναντι σε καθετί που δεν είναι ιρλανδέζικο και που προκαλεί ένα μικρής έκτασης πογκρόμ στον Μπλουμ ο οποίος είναι εβραϊκής καταγωγής. Η Κίρκη είναι ένα πορνείο της νυχτερινής πόλης, το οποίο επισκέπτεται ο Μπλουμ για να βοηθήσει ένα μισοπεθαμένο νεαρό που συνάντησε πριν λίγο και που νιώθει γι’ αυτόν ένα ισχυρό αίσθημα πατρικής φροντίδας.
Η δράση είναι ελάχιστη, όμως η τεχνική του «εσωτερικού μονόλογου» που επινοεί ο συγγραφέας για την αφήγησή του, τού παρέχει την δυνατότητα να σχολιάσει με ακρίβεια και με λεπτομέρειες όλο το πλέγμα των σχέσεων των προσώπων που λαμβάνουν μέρος σ’ αυτό το έπος σε μικρογραφία. Ο μεσήλικας κύριος Μπλουμ, καθώς και ο νεαρός Στίβεν Ντένταλους (που παίζει τον ρόλο του ομηρικού Τηλέμαχου), ανασυνθέτουν και επανεξετάζουν μέσα στους συλλογισμούς τους όλα τα προβλήματα που θίγει και ο Όμηρος στην «Οδύσσεια».
INFO
Αρχικός τίτλος: 100 years of Ulysses
Προβάλλεται στους κινηματογράφους από 7/3/2024
Είδος: Ντοκιμαντέρ, Βιογραφία, 51΄
Χώρα: Ιρλανδία, 2022
Σκηνοθεσία: Ρουάν Μάγκαν
Αφήγηση: Ανν Σκέλι
Διανομή: New Star
