Γράφει η Αντιγόνη Ωραιοπούλου, B.Sc., M.Sc., M.A., Ε.C.P. Βιολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια, Αντιπρόεδρος Ακαδημίας Εθελοντισμού HELPHELLAS.
Tι είναι Βία;
Η Βία σε κάθε μορφή και έκφανση είναι (προσωπική) επίδειξη δύναμης και εξουσίας.
Είναι η κουρτίνα πίσω από την οποία μπορεί να κρύβεται αίσθηση αδυναμίας και έλλειψης ελέγχου (σε προσωπικό, οικογενειακό, κοινωνικό επίπεδο), συσσωρευμένο θυμό (προς ένα ή περισσότερα μέλη της οικογενείας, το περιβάλλον, την κοινωνία), πιθανή προσωπική κακοποίηση του θύτη (σωματική, ψυχολογική, διανοητική, κοινωνική), τεράστια ανάγκη και επιθυμία για αναγνώριση, αποδοχή και έλεγχο.
Είναι κατάφωρη έλλειψη αξιών και αρχών: Είναι έλλειψη σεβασμού, ελευθερίας, αξιοπρέπειας, εντιμότητας, συνεργασίας, ενσυναίσθησης, παιδείας, κοινωνικής και δημοκρατικής συνείδησης, πειθαρχίας, έλλειψη ευθύνης και συνεπειών, κριτικής σκέψης.
Είναι γεννήτορας φόβου, αγωνίας, άγχους και μιας σωρείας τραυματικών εμπειριών (στους αποδέκτες), που εν δυνάμει δημιουργούν περισσότερη βία.
Είναι ανοχή: Ανοχή από τους παρατηρητές της βίας που για διαφόρους λόγους (αδυναμία, φόβο, αδιαφορία, έλλειψη γνώσης για την αποτελεσματική αντιμετώπιση) δεν αντιδρούν ή προσπερνούν αυτό που γίνεται.
Είναι αδιαφορία: Αδιαφορία λόγω κούρασης, ενασχόλησης με τον εαυτό, εγωκεντρισμός, εξουθένωση (όταν ενεργοποιούνται λίγοι σε σχέση με το μέγεθος μιας κατάστασης), εξάντληση, από θέματα της καθημερινότητας.
Είναι έλλειψη ξεκάθαρων ορίων και πλαισίου: Όρια και πλαίσια που συχνά δεν μπαίνουν από την οικογένεια (γιατί ανάμεσα στην πάλαι ποτέ φεουδαρχική και δεσποτική οικογένεια και το σημερινό gentle parenting, έχει χαθεί η ισορροπία), από το σχολείο (όπου το σχολείο συχνά αντιμετωπίζεται σαν μια εκτελεστική μηχανή για την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο και οι δάσκαλοι και οι καθηγητές σαν διοικητικά και εκτελεστικά όργανα για την επίτευξη αυτού του στόχου και όπου η Παιδεία (όχι η μόρφωση ή η εκπαίδευση) σαν κοινωνική ανάγκη έχει σβηστεί από τον χάρτη.
Είναι έλλειψη πλαισίου και ορίων που εφαρμόζεται από την ίδια την Κοινωνία: Γιατί ανάμεσα στο πάλαι ποτέ μονόπλευρο, κριτικό και κοινωνικό πλαίσιο της κοινωνίας και το σημερινό ζητούμενο πλαίσιο της συμπερίληψης, διαφορετικότητας και ισότητας, έχει επίσης χαθεί η ισορροπία και κυρίως η εστίαση και η ολιστική και σφαιρική σύνδεση και αντιμετώπιση όλων των θεμάτων.
Είναι η νοοτροπία ότι αν θέλω κάτι νέο, χρειάζεται να κατεδαφίζω πλήρως ότι είναι παλιό ακόμη και αν λειτουργεί.
Είναι έλλειψη ανάληψης ευθύνης και συνεπειών: «Κάνω κάτι γιατί μπορώ και έτσι θέλω. Και αποδεικνύω και τη δύναμη μου γιατί είμαι υπεράνω νόμου, πλαισίου, ευθύνης και συνεπειών». Και αν παρ’ ελπίδα βρεθώ αντιμέτωπος με συνέπειες, τότε φταίει κάποιος άλλος…
Είναι έλλειψη παιδείας για την ατομική κοινωνική ευθύνη: Ως πολίτες έχουμε δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις. Και όσο περισσότερα τα δικαιώματα και η δύναμη, τόσο περισσότερες οι υποχρεώσεις και οι ευθύνες.
Είναι οι αποσπασματικές και με μορφή ασπιρίνης ή για λόγους κατευνασμού ενέργειες για τη λήψη μέτρων, που λειτουργούν βραχυπρόθεσμα και σπάνια ή ποτέ μακροπρόθεσμα, με ολιστικό σχέδιο, ρυθμό, πολυπαραγοντικότητα και συνέπεια.
Είναι τα διανθισμένα πρότυπα δύναμης, εξουσίας, «ιδανικής ζωής, όπου τα έχω όλα» εύκολα, άκοπα και δικαιωματικά. Είναι η σκέψη ότι η ζωή, η κοινωνία, η καθημερινότητα μού οφείλει, αλλά δεν της οφείλω. Και αν δεν μου δώσει όλα όσα μου τάζει, τότε θα τα πάρω με τη βία…
Είναι κρίση σε όλα τα επίπεδα (κοινωνικό, οικονομικό, εργασιακό, επαγγελματικό, υγειονομικό) που έχει δημιουργήσει αδιέξοδα, απομόνωση, κατάθλιψη, θυμό, απόγνωση, απελπισία, διάσπαση και έλλειψη ουσιαστικής σύνδεσης και επικοινωνίας στις σχέσεις με τον εαυτό, την οικογένεια, τους σημαντικούς άλλους, τους φίλους, τους συνεργάτες, τον κοινωνικό περίγυρο.
Είναι έλλειψη ανθεκτικότητας, γιατί το εύκολο και η παράκαμψη θεωρείται κανόνας.
Είναι εθισμοί σε ολοένα και μικρότερες ηλικίες στους υπολογιστές, στην εύκολη και διαθέσιμη σεξουαλικότητα, σε ουσίες, σε αλκοόλ, στο κινητό, στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Εθισμοί που δημιουργούνται γιατί τα παιδιά εκτίθενται σε ερεθίσματα και έναν τρόπο ζωής, που τα στάδια της φυσιολογικής νευρολογικής ανάπτυξής τους, δεν είναι έτοιμα να αντιμετωπίσουν.
Είναι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια βίας.
Είναι το κολλημένο κινητό στο χέρι, το οποίο επηρεάζει την υγεία σε όλα τα επίπεδα.
Είναι η «ανταποδοτική με δώρα» αγάπη που υποκαθιστά τις ουσιαστικές σχέσεις, σύνδεση, επικοινωνία και μοίρασμα.
Είναι τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και τα πρότυπα που συχνά προάγονται μέσα από αυτά.
Είναι έλλειψη νοηματοδότησης και αξίας στη ζωή και την καθημερινότητα.
Είναι φόβος ότι αν πει κάποιος μια γνώμη λίγο πιο πλαισιωμένη και αυστηρή, ή μπει στη διαδικασία να επιβάλλει πλαίσια και όρια προληπτικά, σαν τρόπο ζωής και όχι τιμωρητικά (κατόπιν εορτής) μπορεί να κατηγορηθεί για ένα σωρό θέματα ή/και να βρεθεί υπόλογος, κατηγορούμενος και αποδέκτης βίας ο ίδιος.
Είναι έλλειψη σύνδεσης με τον εαυτό, τους άλλους, το περιβάλλον, την κοινωνία.
Είναι η καθολική έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς, στα διάφορα πολιτικά αφηγήματα και τις πολιτικές υποσχέσεις. Η έλλειψη εμπιστοσύνης και τελικά η έλλειψη αξιοπιστίας ανθρώπων, επαγγελματιών, οργανισμών και θεσμών, η οποία συμπαρασέρνει και υγιείς και αξιόπιστους ανθρώπους, οργανισμούς, συστήματα και θεσμούς.
Είναι έλλειψη παιδείας ότι το εγώ δεν προηγείται από το εμείς.
Είναι η έλλειψη ελέγχου και σταθερών στην καθημερινότητα, στη ζωή, το περιβάλλον, στις αξίες, στην ασφάλεια, στο παρόν και στο μέλλον.
Είναι η συχνή πεποίθηση ότι τα θέλω και οι στόχοι υλοποιούνται (εύκολα) μόνον σε όσους έχουν δύναμη και εξουσία (ακόμη και αν η δύναμη και η εξουσία είναι αποτέλεσμα βίας σε διαφορετικούς ή πιο αδύναμους ανθρώπους).
Είναι, ειδικά για τη γενιά Ζ, η έλλειψη ελπίδας για ένα σταθερό παρόν και μέλλον και η απαξίωση κάθε συστήματος, πλαισίου, συμβουλής και οριοθέτησης.
Είναι ο θυμός για ένα μέλλον που περιβαλλοντικά, κοινωνικά, κλιματικά, εργασιακά δεν θα έχει καμία σταθερότητα και λογική, όπως τουλάχιστον την γνωρίζαμε ως σήμερα, αλλά θα είναι κατά πάσα ευμετάβλητο και κοινωνικά άνισο.
Είναι ο φόβος και το άγχος για έναν κόσμο που ίσως τίποτα από αυτά για τα οποία ονειρεύονται θα είναι δύσκολα εφικτά.
Είναι η απαξίωση ενός συστήματος το οποίο αξιακά, θεωρητικά, λειτουργικά, πρακτικά φαίνεται να αυξάνει τις ανισότητες και να δημιουργεί για κάθε βήμα προόδου και βελτίωσης και ένα πρόβλημα.
Είναι η τεράστια απόσταση ανάμεσα σε θεωρητικές υποσχέσεις και υλοποιήσιμες πράξεις.
Είναι η απουσία ελέγχου, ασφάλειας, σταθερότητας και το συναίσθημα αδυναμίας για έλεγχο της ζωής και όλων των τομέων της.
Η ενδοσχολική βία δεν είναι καινούργια κατάσταση. Υπήρχε δεκαετίες πριν. Όμως έχει πάρει πλέον πανδημικές διαστάσεις στον δυτικό (πολιτισμένο…) κόσμο. Γιατί; Γιατί είναι πλέον ένα πολυπαραγοντικό αποτέλεσμα. (Παλαιότερα οι παράγοντες που τη δημιουργούσαν ήταν πολύ λιγότεροι). Με έναν κοινό παρανομαστή: ένα συναίσθημα αδυναμίας και έλλειψης ελέγχου (σε όποιο επίπεδο και αν δημιουργήθηκε…).
Η έκρηξη αυτής της βίας δεν έγινε από τη μια μέρα στην άλλη. Γιγαντώθηκε σταδιακά. Γιατί αυξήθηκαν οι λόγοι δημιουργίας της και μειώθηκε η αντίσταση στην επέλασή της.
Άλλαξαν άρδην οι συνθήκες και τα πρότυπα κατ’ αρχάς κοινωνικής ανοχής και συμπεριφοράς.
Άλλαξαν άρδην τα πλαίσια, τα όρια και αυξήθηκε μέσα στα πλαίσια της επιτρεπτικότητας και των αθρόων και χωρίς μέτρο παροχών, το πεδίο δράσης της δικαιωματικής ανευθυνότητας και έλλειψης αξιών και αρχών.
Όταν χρειάζονται χρόνια για να κορυφωθεί ένα φαινόμενο, δεν πρόκειται να φύγει με αποσπασματικά και τιμωρητικά μέτρα. Χρειάζεται να δημιουργηθεί εξ αρχής, να διδαχθεί μια νέα κουλτούρα, να επανέλθουν αρχές και αξίες, όρια, πλαίσια, ευθύνες και συνέπειες και να γίνει μια συνολική και ολιστική προσέγγιση όχι μόνον για τα παιδιά (που στο τέλος της ημέρας είναι οι φέροντες ασθενείς) αλλά για όλους όσους περιβάλλουν αυτά τα παιδιά: γονείς, εκπαιδευτικοί, οργανισμοί και κοινωνία ολόκληρη.
Σταθερά, ομαδικά και συντεταγμένα, αναλαμβάνοντας όλοι μας και ο καθένας ξεχωριστά, ατομικά την ευθύνη για τη δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας.
