Γράφει η Αδαμαντία Τριάρχη – Μακρυγιάννη Φιλόλογος.
Συχνά εβράχνιασε η μιλιά του
τραγουδώντας λυπηρά,
πως στον ήλιο αποκάτου
είναι λίγη Ε λ ε υ θ ε ρ ι ά
(Διονύσιος Σολωμός, από το ποίημα «Εις τον θάνατον του λόρδου Μπάυρον»)
Συγκίνηση πρέπει σε όλους τους φιλέλληνες, που πολέμησαν κατά την Επανάσταση του 1821, με πολλούς να είχαν χάσει τη ζωή στα πεδία των μαχών. Ξεχωριστός ο Λόρδος Βύρων! Κατέκτησε την ύψιστη αναγνώριση, ως δεινός κατήγορος του Έλγιν, ερχόμενος στην Ελλάδα με την ευρωπαϊκή αίγλη του ρομαντικού ποιητή, καταβάλλοντας, στη συνέχεια, κάθε δυνατή προσπάθεια για να βοηθήσει τον ελληνικό Αγώνα, και με τον συγκλονιστικό θάνατό του στο Μεσολόγγι.
Ωστόσο, είναι ελάχιστα γνωστή η βαθιά πνευματική ρίζα, από την οποία προέκυψε η δημόσια δράση του. Στο τετράστιχο, που έχει προηγηθεί, ο Διονύσιος Σολωμός προέβαλε με μοναδικό τρόπο τον πολίτη Βύρωνα. Σε αντίθεση με την κοινωνική τάξη του, τον ενέπνεε η ιδέα της πανανθρώπινης ελευθερίας, η δε αφοσίωση στον ελληνικό Αγώνα ήταν μια προέκταση και δυναμική έκφραση του φιλελευθερισμού του.
Ο Τζωρτζ Γκόρντον Μπάυρον γεννήθηκε το 1788 στο Λονδίνο, με σοβαρό πρόβλημα στο ένα πόδι, που δυσκόλευε τις κινήσεις του και πρέπει να αποτελούσε αιτία μελαγχολικών σκέψεων. Παράλληλα, χωρίς την παρουσία του πατέρα του, μεγάλωνε με την φροντίδα και τα πενιχρά οικονομικά μέσα της μητέρας, πιθανότατα δε αυτά τα παιδικά βιώματα να έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Σε ηλικία δέκα ετών κληρονόμησε τον τίτλο του λόρδου και περιουσία από ένα συγγενή. Μετά την ενηλικίωση, ανέλαβε την έδρα του στη Βουλή των Λόρδων και με τα προσόντα της υψηλής μόρφωσης, που είχε αποκτήσει.
27 Φεβρουαρίου 1812, μόλις είκοσι τεσσάρων ετών, κατά τη διάρκεια της πρώτης, υποδειγματικής ομιλίας του, υπερασπίστηκε με εκπληκτικό θάρρος και σθένος τους εξεγερμένους κλωστοϋφαντουργούς του Νόττιγχαμ, της ιδιαίτερης πατρίδας του. Αναγκάζονταν να καταφεύγουν σε βίαιες ενέργειες μετά την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων στη βιομηχανία, η οποία οδηγούσε στη μαζική ανεργία και την εξαθλίωσή τους. Παρουσίασε ωμή την όλη πραγματικότητα. Μόνον αυτός καταψήφισε το νομοσχέδιο, που προέβλεπε μέχρι και τη θανατική ποινή για όσους απέρριπταν εμπράκτως τους νέους όρους παραγωγής.
Τον επόμενο Απρίλιο, με τη δεύτερη ομιλία του στη Βουλή επιδίωξε τη διεύρυνση των πολιτικών δικαιωμάτων των καθολικών, για να είναι πλήρης η συμμετοχή τους στην πολιτική ζωή της Βρετανίας. Ασφαλώς γνώριζε, ότι το συντηρητικό ακροατήριο θα αδιαφορούσε για τις προσπάθειές του, επιτέλεσε όμως ένα ηθικό καθήκον και προσδιόρισε το κοινωνικό-πολιτικό στίγμα του.
Εν τούτοις, μετά το 1812 δεν συνέχισε την πολιτική δράση στην Αγγλία, χωρίς αυτή η αποχώρηση να εσήμαινε και παραίτηση από τις πολιτικές φιλοδοξίες, αλλά με διαφορετική προοπτική, όπως απέδειξε η μετέπειτα πορεία του.
Η Ελλάδα στην ποίηση του Βύρωνα
Το 1810, στίχοι του έργου του «Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» αφορούσαν τον συνάδελφό του Έλγιν, τον οποίο χαρακτήριζε βέβηλο, λίγα χρόνια μετά την ανίερη αρπαγή των γλυπτών του Παρθενώνα. Ωστόσο, η οργή του ποιητή για το ανοσιούργημα είχε εμβληματική συνέχεια.
Κατά την παραμονή του στην Αθήνα το 1811, γράφει το ποίημα «Η Κατάρα της Αθηνάς». Ο Μπάυρον, ενώ βραδιάζει, μέσα σε όραμα βλέπει την Ακρόπολη περιφρονημένη, δακρυσμένη τη θεά του Παρθενώνα και την ακούει, ανελέητη, να δίνει την κατάρα της στον «ατιμασμένο» Έλγιν:
Ω, καταραμένη να ’ναι η ζωή του και ο τάφος
και οργή να συνοδεύει το ιερόσυλό του πάθος.
«Η Κατάρα» δημοσιεύεται στη Φιλαδέλφεια το 1815, παρά τη θέληση του ποιητή να απευθυνθεί πρώτα στην Αγγλία, αδιαφορώντας για τις αντιδράσεις. Και ας μην ξεχνάμε, ότι ο Άγγλος Βύρων είναι ο μεγαλύτερος σύμμαχός μας και για τον επαναπατρισμό των θησαυρών της Ακρόπολης.
Το 1816 ο ποιητής φεύγει από την πατρίδα του και θα ζήσει επί πολλά χρόνια στην Ιταλία. Η χώρα καταβάλλει προσπάθειες να απελευθερωθεί από την εξουσία της Αυστρίας και έχει την ηθική συμπαράσταση του Μπάυρον. Επίσης υποστηρίζει τους αγώνες της Ινδίας και λαών της Λατινικής Αμερικής. Στην Ιταλία, βαθιά φιλία τον συνδέει με τον συμπατριώτη του Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, ρομαντικό ποιητή, επιφανή φιλέλληνα και δημιουργό του ποιητικού δράματος «Ελλάς».
Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του Μπάυρον στην Ελλάδα δίνουν ελληνικό χρώμα σε τρία άσματα του επικοσατιρικού έργου του «Δον Ζουάν». Το τρίτο άσμα περιλαμβάνει τους υπέροχους στίχους, που συνθέτουν έναν από τους ωραιότερους ύμνους της Ελλάδας, γνωστό με τον τίτλο «Τα Νησιά της Ελλάδας». Σύμφωνα με τον Μπάυρον, ένας Έλληνας σκλαβωμένος ποιητής υμνεί το ελληνικό παρελθόν, αλλά σε φόντο θλίψης για τη σκλαβιά των Ελλήνων. Ορισμένοι στίχοι απευθύνονται στους Σουλιώτες, που έχασαν την πατρίδα τους το 1819, μετά την επαίσχυντη παράδοσή της στον Αλή Πασά από τον τότε Βρετανό αυτοκράτορα:
Ελπίδες λευτεριάς στους Φράγκους μη στηρίζετε
έχουνε βασιλιά που πουλάει κι αγοράζει.
Στην προτελευταία στροφή ο Έλληνας ποιητής, δακρυσμένος βλέπει νεαρές πανέμορφες Ελληνίδες, διότι θα γεννήσουν σκλάβους.
Από τον «Ύμνον εις την Ελευθερίαν», ο Διονύσιος Σολωμός θα απαντήσει στον Μπάυρον, ενθουσιασμένος επειδή και αυτός βλέπει ωραίες νέες, αλλά της επαναστατημένης Ελλάδας, να ετοιμάζουν «γάλα ανδρείας και ελευθεριάς». «Τα Νησιά της Ελλάδας» δημοσιεύονται το 1821, αλλά είχαν γραφεί ίσως πριν από το 1819.
Ο πολυγραφότατος Μπάυρον κατά καιρούς σκεπτόταν να αναλάβει πολιτικό ρόλο, συμμετέχοντας στον απελευθερωτικό αγώνα ενός λαού. Το 1823 είχε επιλέξει την κάθοδο στην αγωνιζόμενη Ελλάδα, στη χώρα «χαμένων θεών και θεόμορφων ανθρώπων», όπως την περιέγραψε σε στροφές του «Τσάιλντ Χάρολντ». Παράλληλα, έβλεπε την επιλογή του ως απόδοση τιμής στον Σέλλεϋ, στον χαμένο το 1822 ένθερμο φιλέλληνα, που τόσο αγαπούσε.
1824: Ο Βύρων στο Μεσολόγγι
Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι (1861)
Σύμφωνα με το τότε ημερολόγιο, 5 Ιανουαρίου 1824, παραμονή Χριστουγέννων, πλήθος λαού υποδέχεται τον Βύρωνα στο Μεσολόγγι, με ενθουσιασμό και τις καλύτερες ελπίδες για την προσφορά του στην Ελλάδα.
Ωστόσο, σοβαρότατα ήταν τα προβλήματα, με πρώτο τη δραματική έλλειψη χρημάτων, που καθιστούσε αδύνατη τη μισθοδοσία των πολεμιστών. Ενημερωμένος όμως, ο Βύρων, τον Νοέμβριο του 1823 είχε χορηγήσει στην ελληνική κυβέρνηση, υπό μορφήν προσωπικού δανείου, 20.000 τάλιρα, τα οποία μόλις αποβιβάστηκε στο Μεσολόγγι, διανεμήθηκαν στα πληρώματα των σπετσιώτικων καραβιών.
Ήταν στην αρχή του ο δρόμος μιας καταπληκτικής γενναιοδωρίας. Συντομότατα πεντακόσιοι ένοπλοι Σουλιώτες συγκροτούνται ως στρατιωτικό σώμα, με αρχηγό τον Βύρωνα, αλλά και υπεύθυνο για την ετήσια καταβολή των μισθών τους με δικές του δαπάνες, αυτή τη φορά χωρίς να συνιστούν δάνειο. Παράλληλα, ο παλαιός υπερασπιστής των αδικημένων του Νόττιγχαμ ανακουφίζει τους φτωχούς της πόλης και συντελεί στην επείγουσα προστασία των αιχμαλώτων. Χρηματοδοτεί την εφημερίδα «Ελληνικά Χρονικά» και γενικά, παρά την προδοσία των Σπετσιωτών και των Σουλιωτών, που τον εγκατέλειψαν, εξακολουθεί να ανταποκρίνεται θετικά σε πολλά οικονομικά αιτήματα. Σύμφωνα με αναφορά του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου στο Βουλευτικό Σώμα, ο Άγγλος ποιητής, εκτός από ένα μικρό ποσόν για τις ανάγκες του, σχεδόν 80.000 τάλιρα, δηλαδή το ετήσιο εισόδημά του σκοπεύει να το διαθέσει, μέχρι και το τελευταίο νόμισμα, για «τα χρέη της πατρίδος»! Ο Βύρων αναδεικνύεται μεγάλος Έλληνας πατριώτης!
Συγχρόνως, το δεύτερο, μεγάλο θέμα της επανάστασης είναι η έλλειψη ενότητας των Ελλήνων απέναντι στα σοβαρά προβλήματα του Αγώνα τους, με επικίνδυνο αποτέλεσμα να διεξάγεται ο υπέρ πάντων πόλεμος χωρίς τους απαραίτητους όρους μιας ενιαίας διοίκησης και ορθής κατεύθυνσης.
Υπό αυτές τις δυσκολότατες συνθήκες, ο έμπειρος πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, πρόεδρος του Βουλευτικού, και ο λόρδος Βύρων, που συνεργάζονται, κρίνουν αναγκαία τη συγκρότηση εθνικού στρατού και τη δημιουργία ισχυρής κεντρικής κυβέρνησης. Αποβλέπουν στη διαμόρφωση ενός ελληνικού κράτους, παρόμοιου με εκείνα της ευρωπαϊκής ηπείρου, παρά τη γνωστή απέχθεια του ποιητή για τους Ευρωπαίους ιθύνοντες. Αλλά ο πολιτικός Βύρων δεν είναι δυνατόν να αγνοήσει την ρεαλιστική πτυχή του προβλήματος. Κατανοεί, ότι η συνεργασία Ελλάδας – ευρωπαϊκών δυνάμεων αποτελεί τη μόνη εγγύηση για το νικηφόρο τέλος του Αγώνα και τη βιωσιμότητα του κράτους που θα προέκυπτε. Πάντοτε όμως, με το όραμα μιας μελλοντικής Ελλάδας φιλελεύθερης και ευνομούμενης.
Τελικά, παρά το γεγονός ότι δεν θα επαληθεύονταν οι υπερ-αισιόδοξες προβλέψεις του Βύρωνα στο σύνολό τους, η καθοριστική συμβολή του στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της επαναστατημένης χώρας θεωρήθηκε μεγάλο επίτευγμα.
Παράλληλα, σημαντικότατες ήταν οι προσπάθειές του, με σκοπό να δοθεί τέλος στην καταστροφική εμφύλια σύρραξη. Εάν δεν έφευγε από τη ζωή τόσο πρόωρα και επικρατούσε η ενωτική πολιτική του, ίσως να μη συνέβαιναν τα απαράδεκτα γεγονότα των δύο εμφυλίων πολέμων μέσα σ’ ένα χρόνο.
«Αφήνω κάτι πολύτιμο στον κόσμο»
Λόρδος Βύρων
Άτεγκτη η μοίρα είχε ορίσει μόνον 100 ημέρες να ζήσει ο Βύρων στο Μεσολόγγι. Κατόρθωσε όμως, πολλά να προσφέρει, μεταξύ τους και τις βάσεις μιας ρεαλιστικής πολιτικής.
Με ιστορικό προβλημάτων υγείας, τον Απρίλιο, μετά από ένα σοβαρό κρυολόγημα ακολούθησε νευρικός, επίμονος πυρετός, παρά τις προσπάθειες των γιατρών. Στις 7/19 Απριλίου, δεύτερη ημέρα του Πάσχα, ο θάνατός του συγκλόνισε την Ελλάδα και συγκίνησε την Ευρώπη. Έχασε τη μάχη με το θάνατο σχεδόν στην αρχή των τριάντα έξι χρόνων του, «Ο Ελευθερωτής» όπως τον αποκάλεσαν οι Έλληνες, ο διάσημος ποιητής. Σε μια στιγμή διαύγειας κατά τη διάρκεια της ασθένειας, σύντομος ήταν ο λόγος του:
«Αφήνω κάτι πολύτιμο στον κόσμο».
Άγνωστο «το πολύτιμο» της φράσης του. Πάντως, έχει αφήσει, υπεράνω όλων, ένα υπόδειγμα στράτευσης στον φιλελευθερισμό! Αλλά, έγραψε ο Αντρέ Μωρουά, ότι άφησε και το μεγάλο όνειρό του: Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, να προστατεύει τους αδικημένους όπου Γης. Το Νόττιγχαμ δεν είχε ξεχαστεί…
Διακόσια χρόνια μετά τη μεγάλη απώλεια, με την Ελευθερία να παραπαίει στη μεγαλύτερη έκταση του πλανήτη μας, ο Βύρων εμπνέει τον σεβασμό των φιλελεύθερων ιδεών και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Και στη χώρα που ευεργέτησε, έπρεπε να ονομαστεί το 2024 «Έτος Βύρωνα»…
ΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ
Τζωρτζ Γκόρντον Μπάυρον
ΑΠΟ «ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ»
Τα νησιά της Ελλάδας! Ω νησιά βλογημένα,
που με αγάπη και φλόγα μια Σαπφώ τραγουδούσε,
που πολέμων κι ειρήνης δώρα ανθίζαν σπαρμένα,
που το φέγγος του ο Φοίβος απ’ τη Δήλο σκορπούσε!
Αχ, ατέλειωτος ήλιος σας χρυσώνει και τώρα,
μα βασίλεψαν όλα τ’ άλλα σας δώρα!
Με σαμιώτικο πάλε το ποτήρι ας γεμίσει!
Μέσ’ στον ίσκιο χορεύουν οι κοπέλες μας πάλι·
σαν τα μαύρα τους μάτια δεν είδε άλλα η φύση,
μα σα βλέπω τη νιότη και τ’ αφράτα τους κάλλη,
το δικό μου το μάτι το θολώνει μια στάλα,
που για σκλάβους το θένε το δικό τους το γάλα!
Μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη
Από το 3ο Άσμα του έργου «Δον Ζουάν»
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
ΑΠΟ ΤΟΝ «ΥΜΝΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ»
Στην σκιά χεροπιασμένες,
στην σκιά βλέπω κι εγώ
κρινοδάχτυλες παρθένες
όπου κάνουνε χορό.
Στο χορό γλυκογυρίζουν
ωραία μάτια ερωτικά,
και εις την αύρα κυματίζουν
μαύρα, ολόχρυσα μαλλιά.
Η ψυχή μου αναγαλλιάζει
πως ο κόρφος καθεμιάς
γλυκοβύζαστο ετοιμάζει
γάλα ανδρείας, και ελευθεριάς.
Από τη βιβλιογραφία και τον Τύπο:
• Roderick Beaton, «Ο Πόλεμος του Μπάυρον», μετάφραση Κατερίνας Σχινά, εκδόσεις Πατάκη 2013.
• Γεώργιος Φίνλεϋ, «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», μετάφραση Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, έκδοση του «Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων», πρώτη έκδοση 2008.
• Λένα Φουτσίτζη, «Όταν ο Βύρων αντίκρισε γυμνό τον Παρθενώνα», «Lifo, Culture», 12-2-2014.
• «Ο άγνωστος Μπάυρον και οι εξεγερμένοι Λουδίτες». Έκδοση της «Εφημερίδας των Συντακτών». Επιμέλεια Τάσου Παππά, 24-25 Φεβρουαρίου 2024.
• Σάκης Ιωαννίδης: Επιμέλεια κειμένων υπό τον τίτλο: «Ένας ινφλουένσερ του 19ου αιώνα».
Εφημερίδα «Η Καθημερινή», 3 Μαρτίου 2024.
