Γράφει ο Άγγελος Πολύδωρος
Δεν αμφισβητώ το γεγονός ότι ο Τζόκερ ως φανταστικός κινηματογραφικός χαρακτήρας, θεωρείται ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους και εμβληματικούς «κακούς». Από το ντεμπούτο του, έχει εμφανιστεί σε αμέτρητα κόμικς, τηλεοπτικές σειρές και ταινίες. Όμως, ταυτόχρονα είναι και ο μοναδικός που έχει υποστεί τις περισσότερες μεταλλάξεις, προκειμένου να ανταποκρίνεται στο στυλ και τις τάσεις της κάθε εποχής.
Πρωτοεμφανίστηκε στην τηλεοπτική σειρά Batman της δεκαετίας του 1960 και στην ομώνυμη ταινία του 1966, στην οποία τον υποδυόταν ο χορευτής και κωμικός ηθοποιός Cesar Romero. Αργότερα, τον υποδύθηκε ο Jack Nicholson (Batman, 1989) θυμίζοντας τον «Άνθρωπο που Γελά» και προσθέτοντας λίγο χιούμορ στη σατανικότητά του. Ακολούθησε ο Τζόκερ του Heath Ledger στο «Σκοτεινό ιππότη» (The Dark Knight, 2008) που ήταν ψυχολογικά πιο περίπλοκος χαρακτήρας και ολίγον σοφιστικέ, ικανός να περιγράφει τα διλήμματα που έχει δημιουργήσει επεξηγώντας μάλιστα και τους λόγους του για αυτά. Ύστερα, εμφανίστηκε με τη μορφή του Jared Leto στην «Ομάδα αυτοκτονίας» (Suicide Squad, 2016) μαζί με τους άλλους «κακούς» της DC Comics και τέλος, ήρθε ως spin off ο «Joker» του Joaquin Phoenix (2019) σε σκηνοθεσία Todd Philips. Ο γήινος, ανθρώπινος, αλλά και πιο σκοτεινός, διπολικός χαρακτήρας, που είχε την τύχη και ενός sequel (2024) δίπλα στη Lady Gaga παρακαλώ, με την οποία μοιράζονται την ίδια ψευδαίσθηση ή ψυχική διαταραχή και τα ίδια μουσικο-χορευτικά γούστα. Ένας Τζόκερ που τραγουδά και χορεύει.
Στα 60+ χρόνια της ύπαρξής του, έχει παρουσιάσει τόσες μεταλλάξεις μεταπηδώντας από το γελοιογραφικό καρτούν, στο δόλιο κακό, τον ψυχοπαθή και το διχασμένο λάτρη της μουσικής, που αποφάσισα ότι θέλω να προσθέσω κι εγώ, άλλη μια ανάλυση του φαινομένου (στις τόσες σινε-ψυχο-κοινωνικο-πολιτικές που έχουν προηγηθεί), ωθούμενος από το γεγονός ότι ο Τζόκερ του Todd Philips είναι αυτός που έχει προκαλέσει τις πιο πολλές συζητήσεις, ειδικά όσον αφορά την επίδρασή του στους νέους. Η σκέψη αυτή, «μου καρφώθηκε» ύστερα και από την πρόσφατη εμφάνιση περιστατικών νεανικής και εφηβικής βίας που έτυχαν δημοσιότητας στα «δελτία ειδήσεων» της τηλεόρασης.
===
Θετικά βλέποντας λοιπόν, τα δυο έργα του Todd Philips ενσωματώνουν στοιχεία από το κλασικό σινεμά, με έντονες σκηνές και χαρακτήρες που μπορούν να εμπνεύσουν τη νέα γενιά κινηματογραφιστών, ενώ και η εξαιρετική ερμηνεία του Joaquin Phoenix ως Τζόκερ, μπορεί να ενθαρρύνει τους νέους να αναγνωρίσουν την αξία της κινηματογραφικής τέχνης και της δημιουργικότητας στην υποκριτική.
Από άποψη περιεχομένου, προσφέρουν εμβάθυνση σε κοινωνικά ζητήματα εξετάζοντας θέματα όπως η ψυχική υγεία, η φτώχεια, η περιθωριοποίηση και η αδιαφορία του κοινωνικού συνόλου και αυτό για πολλούς νέους, μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο να κατανοήσουν καλύτερα την ανάγκη της ψυχολογικής στήριξης και τη σημασία της αλληλεγγύης.
Τέλος, προσφέρονται για συζήτηση πάνω στην κοινωνική ανισότητα, μιας και ο Τζόκερ είναι ένας χαρακτήρας που προέρχεται από το περιθώριο της κοινωνίας αναδεικνύοντας το πώς αυτή αντιμετωπίζει τους πιο ευάλωτους και μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους νέους στα θέματα της κοινωνικής ανισότητας.
===
Με αρνητική ματιά, τα έργα στέλνουν αμφιλεγόμενα ηθικά μηνύματα παρουσιάζοντας έναν χαρακτήρα (Αρθουρ Φλεκ) που μετατρέπεται σε βίαιο εγκληματία (Τζόκερ), ως απάντηση στις αδικίες που αντιμετωπίζει. Είτε από τη συμπεριφορά της μητέρας του (που τη σκοτώνει), είτε από τη στάση της κοινωνίας και την αδιαφορία του συστήματος, αυτή η διχασμένη προσωπικότητα παρουσιάζεται ως «θύμα της κοινωνίας».
Επίσης, υπάρχει μια «ωραιοποίηση της βίας» από τον Todd Philips. Στο φετινό έργο του ο Τζόκερ, αν και οι πράξεις του είναι βίαιες και ηθικά αμφισβητήσιμες, χαρακτηρίζεται «αντι-ήρωας» προκαλώντας έντονη δημοσιότητα και εντυπωσιακές διαδηλώσεις έξω από το δικαστήριο, κάτι που μπορεί να θεωρηθεί ως σύμβολο αντίστασης (εδώ θυμήθηκα το πολιτικό «V for Vendetta» που καθιέρωσε τη χρήση της μάσκας του Guy Fawkes ως ένδειξη διαμαρτυρίας κατά της τυραννίας).
Τέλος, ενώ οι ταινίες Joker αναδεικνύουν την ψυχική υγεία ως κρίσιμο ζήτημα, δεν προσφέρουν καμία θετική διέξοδο ή υποστήριξη (έστω ένα μικρό φως στην άκρη του τούνελ), για άτομα που μπορεί να βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις, παρουσιάζοντας το «σύστημα» ως σκληρό και άκαρδο. Όχι ότι δεν είναι, αλλά καμιά φορά η έλλειψη ενός ξεκάθαρου μηνύματος, μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές σκέψεις και πράξεις.
===
Συμπερασματικά, θα έλεγα ότι διαχρονικά ο Τζόκερ είναι ένας κινηματογραφικός χαρακτήρας-μπαλαντέρ που «κολλάει παντού». Μπορεί να λειτουργήσει, τόσο ως εργαλείο προβληματισμού για σημαντικά κοινωνικά ζητήματα, όσο και ως δυνητικά επικίνδυνο παράδειγμα εξιδανίκευσης της βίας. Εξαρτάται βεβαίως και από την οπτική γωνία του νεαρού θεατή, από την (και όχι μόνο δική του) κριτική, εμβάθυνση και ανάλυση, ώστε να αποφεύγεται η παρερμηνεία της βίας, ως απλής δικαιολογίας («την έδειραν επειδή ήταν καλή μαθήτρια και όμορφη») ή ως ακραίας μορφής αντίδραση στην κοινωνική αδικία («σπάστε τα όλα στην αίθουσα διδασκαλίας»).
