Η απολιγνιτοποίηση δεν είναι πρόβλημα μόνο για την Ελλάδα, λυμένο… πλέον στη χώρα μας. Είναι κεντρικό θέμα και σε κραταιές βιομηχανικές χώρες. Ας δούμε πώς το αντιμετωπίζουν. Καιρός είναι να προσέξουν τις πρωτοβουλίες μας χάριν… της κλιματικής αλλαγής, κάποιοι που περιμένουν τη λύση από… θεσμικά όργανα!
Γράφει ο Ευστάθιος Χιώτης
Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΕΜΠ Μηχανικός Πετρελαίων Imperial College πρώην διευθυντής στη Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων και στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους
Ο άνθρακας θεωρείται ως το ορυκτό καύσιμο με τη μεγαλύτερη μόλυνση περιβάλλοντος, δεδομένου ότι το 2022 συμμετείχε στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κατά 36%. Ποσοστό που θα πρέπει να περιοριστεί σε 4% το 2030 και να μηδενιστεί το 2040 για να μη ξεπεράσει η θέρμανση του πλανήτη τον ενάμιση βαθμό Κελσίου, τον στόχο της Συμφωνίας των Παρισίων.
Με το ίδιο κλιματικό μοντέλο θα πρέπει η αύξηση της συμμετοχής του φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή να σταματήσει τώρα, να μειωθεί σε 5-7% το 2030 και σε 1% το 2040. Δυστυχώ, η επίτευξη των στόχων αυτών σε παγκόσμιο επίπεδο είναι αμφίβολη και ειδικότερα για τον άνθρακα είναι αδύνατη, δεδομένου ότι η Κίνα και η Ινδία που καταναλώνουν τα 2/3 του άνθρακα σε παγκόσμια κλίμακα, συνεχίζουν να κατασκευάζουν νέες μονάδες. Και όχι μόνο. Γιατί και στην Ιαπωνία μπήκαν 8 νέες μονάδες άνθρακα σε λειτουργία από τον Σεπτέμβρη 2020, οπότε την 1η Απριλίου 2024 λειτουργούν 169 μονάδες άνθρακα ισχύος 55,9 GW. Αλλά και στη Γερμανία προβλέπεται ουσιαστική συμμετοχή του άνθρακα μέχρι το 2030 και έχει νομοθετηθεί απόσυρση μέχρι το 2038, όμως γίνονται προσπάθειες για επίσπευση.
Στη σύνοδο της ομάδας των χωρών G7 τον Απρίλη 2023 ο Καναδάς και το Ηνωμένο Βασίλειο πρότειναν το 2030 για την απόσυρση του άνθρακα. Η Γαλλία συμφώνησε, αλλά αντέδρασαν η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα χρόνο μετά συμφώνησαν για απόσυρση του άνθρακα από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2035 με μια επιφύλαξη. Η απόσυρση αφορά τις μονάδες στις οποίες δεν δεσμεύεται το διοξείδιο του άνθρακα.
Στον αντίποδα, η Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο πέτυχαν εθελοντικά συντομότερες μειώσεις της ενέργειας από άνθρακα, με ρυθμούς ταχύτερους από ό,τι χρειάζεται παγκοσμίως.
Επιχειρήματα άλλων χωρών για τη διατήρηση των μονάδων άνθρακα
Η Ιαπωνία προγραμματίζει ισχυρή συμμετοχή του λιγνίτη το 2030, με ποσοστό 19%, και κάνει έρευνες για τη δέσμευση ή μείωση του διοξειδίου του άνθρακα, και αν τα καταφέρει, χωρίς να παραβεί τη πρόσφατη συμφωνία των G7, θα μπορεί να συνεχίσει να αξιοποιεί τα πλούσια αποθέματα άνθρακα της Αυστραλίας.
Σε μεγάλο βαθμό η ενεργειακή πολιτική της Ιαπωνίας διαμορφώνεται από το Κέντρο Πληροφόρησης για την Ηλεκτρική Ενέργεια – Japan Electric Power Information Center, (JEPIC) – που ιδρύθηκε το 1958 από τις εταιρίες ηλεκτρικής ενέργειας. Για το 2030 προβλέπεται στην Ιαπωνία συμμετοχή του άνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή κατά 19%.
Στη Γερμανία, μετά από μελέτες και μακρές διαβουλεύσεις με τους εμπλεκόμενους φορείς και με Καγκελάριο την Άγκελα Μέρκελ -στο θέμα της απολιγνιτοποίησης και της κατάργησης των πυρηνικών αντιδραστήρων η συμβολή της ήταν καταλυτική- ψηφίστηκε νόμος που προβλέπει μεταξύ άλλων τα βήματα απολιγνιτοποίησης μέχρι το 2038 και περιοδικές εκθέσεις του Υπουργείου Οικονομίας για τις επιπτώσεις της απόσυρσης του άνθρακα στην ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια, στις τιμές του ρεύματος και στους κλιματικούς στόχους.
Παράλληλα, με τον νόμο του 2019 για την κλιματική αλλαγή, θεσμοθετήθηκε ανεξάρτητο πενταμελές Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων που εξετάζει σε ετήσια βάση τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίων και αξιολογεί τα κυβερνητικά προγράμματα και την επιτυχία των περιβαλλοντικών στόχων για τον μηδενισμό των εκπομπών μέχρι το 2045 και τη μείωση μέχρι το 2030 κατά 65% σε σχέση με το 1990. Και έχει συμβεί, καταγγελίες του Συμβουλίου για αποκλίσεις από τους στόχους να φθάσουν στο Συνταγματικό Δικαστήριο.
Υπάρχουν βέβαια και αντιρρήσεις για την απόσυρση του άνθρακα και μάλιστα στην ίδια τη γερμανική κυβέρνηση. Ο Γερμανός ομοσπονδιακός υπουργός Οικονομικών Christian Lindner (Federal Minister of Finance) κατέστησε σαφή την αντίθεσή του για σταδιακή κατάργηση του άνθρακα έως το 2030 σε συνέντευξή του τον Νοέμβρη 2023. «Αυτή η ημερομηνία δεν κάνει τίποτα για το κλίμα ούτως ή άλλως, καθώς οι εκπομπές CO2 που εξοικονομούνται στη Γερμανία επιτρέπεται να συγκεντρωθούν επιπλέον στην Πολωνία, για παράδειγμα, λόγω των ευρωπαϊκών κανόνων». Και πρόσθεσε: «Εφόσον δεν είναι ξεκάθαρο ότι η ενέργεια θα είναι διαθέσιμη και προσιτή, θα πρέπει να τερματίσουμε τα όνειρα της σταδιακής κατάργησης της ενέργειας με καύση άνθρακα το 2030».
Η Κίνα εξακολουθεί να κατασκευάζει περισσότερους σταθμούς άνθρακα, αλλά, όπως υποστηρίζεται σε άρθρο του Φεβρουαρίου 2024. φαίνεται πως καίγεται λιγότερος άνθρακας, διότι τα τελευταία χρόνια μειώνεται ο συντελεστής φόρτισης και η τεχνολογία των σταθμών είναι βελτιωμένη
Λιγνίτης: το ενεργειακό καταφύγιο της Ελλάδας
Στην Ελλάδα ο λιγνίτης ήταν το καταφύγιο σε περιόδους υψηλής ζήτησης και ενεργειακής κρίσης, όπως το 2022 με συμμετοχή 24%.
Την περίοδο υψηλών θερμοκρασιών που διανύουμε, θυμήθηκαν τον λιγνίτη την τελευταία στιγμή με συμβολική συμμετοχή 5%, οπότε μοιραία το φυσικό αέριο οδηγεί την κούρσα των τιμών στο χρηματιστήριο ενέργειας.
Πάντως, όταν ευνοούν οι περιστάσεις, τίποτε δεν εμποδίζει υπερβολικές προσφορές κατά πολύ ανώτερες του κόστους. Για παράδειγμα, στις 17/6/24 η μέση ημερήσια τιμή της προ-
ημερήσιας αγοράς ήταν γύρω στα 100 €/MWh για τις πρώτες 18 ώρες. Όταν όμως έπεσε η συμμετοχή των ΑΠΕ και επικράτησε στο μείγμα το φυσικό αέριο, τότε η τιμή την 21η ώρα τριπλασιάστηκε στα 270,79 €/MWh, παρόλο που όλα τα είδη ενέργειας του μείγματος έχουν πολύ μικρότερο κόστος. Απλά ήταν στην «καλή» διάθεση του φυσικού αερίου να καλύψει τη ζήτηση ή όχι, σε τιμές προτιμήσεως.
Με χαρισματικούς πολιτικούς που το παίρνουν επάνω τους και με την εκκωφαντική σιωπή για την ακρίβεια του ρεύματος ή για το λαθρεμπόριο καυσίμων, που έφθασε και στο γειτονικό πρατήριο βενζίνης, δεν χρειαζόμαστε θεσμικά όργανα. Μπελάς θα ήταν μόνο! Έχουμε τους καλύτερους συμβούλους και ο επόμενος είναι πάντα καλύτερος από τον προηγούμενο. Και η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας; – για θυμηθείτε τις ρυθμιζόμενες τιμές και τον έλεγχο για υπερβολικά κέρδη – τώρα είναι σε τροχιά κατανόησης.
Εντέλει κύριε πρωθυπουργέ,
Υπάρχει ένα μεγάλο κενό θεσμικών οργάνων στην ενέργεια και κατευθυνόμενη παραπληροφόρηση. Οι καλές προθέσεις δεν λύνουν τα προβλήματα. Οι Γερμανοί τα έχουν μεθοδεύσει πολύ καλύτερα στην αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου με σεβασμό στο περιβάλλον και συνεργασία για την κλιματική αλλαγή. Επιτέλους, τι κέρδισαν οι καταναλωτές από την εσπευσμένη απολιγνιτοποίηση; Τα ψιχία της Δίκαιης Μετάβασης ή την Αποβιομηχάνιση;
Θυμηθείτε τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου· εθνική παρακαταθήκη. Μεγάλη τομή θα ήταν η θεσμοθέτηση συμμετοχής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Και εδώ πάλι προηγούνται οι Γερμανοί.
