Iστορικο σημείωμα: Η 28η Οκτωβρίου 1940 κατά τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο

Tη 28η Οκτωβρίου του 1940 ήταν εκείνη η ημερομηνία ορόσημο στην σύγχρονη ευρωπαϊκή και ελληνική ιστορία, όπου ξάφνιασε αλλά ταυτόχρονα ενθουσίασε την Δύση και τον ελληνικό λαό. Ήταν αυτό το απρόσμενο διαπιστευτήριο της αμοιβαίας σχέσης Ελλάδας και Αγγλίας σε μια εξαιρετικά κρίσιμη πολιτική συγκυρία. Θα ήταν αρκετά όμως ενδιαφέρον να προσεγγίσουμε ιστορικά αυτές τις θεωρίες μέσα από την οπτική ενός ακαδημαϊκού, πολιτικού διανοητή και πρώην πρωθυπουργού της Ελλάδος, του Παναγιώτη Κανελλόπουλου.

Ενωρίτερα από το ξέσπασμα του πολέμου το καλοκαίρι του 1939 ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος εξόριστος στην Θάσο σπεύδει να στείλει υπόμνημα στον δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά και τον προειδοποιεί να σταθεί στο πλευρό των Μεγάλων Δυνάμεων και όχι με τον Άξονα. Μεταξύ των εξόριστων και άτομα του φιλελεύθερου δημοκρατικού τόξου είχαν μεγάλη ανησυχία για το ποια στάση θα κρατούσε εν τέλει ο Μεταξάς με τη φασίζουσα πολιτική του στον έσχατο κίνδυνο. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ήταν ένας από εκείνους τους κεντρώους πολιτικούς που έτρεμαν προφανώς στην ιδέα ότι η Ελλάς θα συμμαχούσε με τον Άξονα όταν δε κιόλας η επίσκεψη του Γκαίμπελς στην Αθήνα ήταν γεγονός και ο χαιρετισμός δια ανατάσεως της χειρός είχε γίνει πλέον μόδα και στην Ελλάδα.

Ένα δεκαήμερο μετά τον τορπιλισμό της Έλλης ο Κανελλόπουλος επιβεβαιώνει τους φόβους του για την απειλή του Άξονα στέλνοντας νέο υπόμνημα στον Μεταξά. Ο Κανελλόπουλος εκφράζει την έντονη αγωνία του παρουσιάζοντας ως δυσάρεστες εξελίξεις τη Γερμανοσοβιετική Συνθήκη και τις απανωτές νίκες του Χίτλερ στην Ευρώπη. Οι συγκεκριμένες ανησυχίες του Κανελλόπουλου ταυτίζονται με το φιλελεύθερο Κέντρο της περιόδου εκείνης καθώς οι φιλελεύθεροι αντιπαθούσαν τους κομμουνιστές και ταυτόχρονα απεχθάνονταν τους ναζιστές. Ο Κανελλόπουλος σημειώνει πως εξαιτίας των δύσβατων μονοπατιών και των εδαφικών συνθηκών στην ελληνοαλβανική μεθόριο είναι ικανή η Ελλάς να αποκρούσει οποιαδήποτε στρατηγικά και τεχνολογικά οργανωμένη επίθεση των Ιταλών αφού ο ελληνικός στρατός γνωρίζοντας την περιοχή εκείνη θα υπερτερεί και θα ελιχθεί αποτελεσματικά. Συνεχίζει τονίζοντας πως και ο ίδιος ο ελληνικός λαός ξέρει ότι η μοίρα της πατρίδας του είναι με την Αγγλία και εν ανάγκη θα θυσιαστούν γενιές Ελλήνων ώστε να εξασφαλίσουν την ελευθερία των οικογενειών τους και απογόνων τους αλλά και την τύχη της πατρίδος τους ως γνήσιοι Έλληνες. Σε αυτό το σημείο ο Κανελλόπουλος προτάσσει τον δικό του πατριωτικό εθνικισμό που απέχει παρασάγγας φυσικά από τον εθνικισμό του Μεταξά αφού ο πρώτος θέτει το τίμημα της θυσίας του Έλληνα που πορεύεται όλα αυτά τα χρόνια με την Δύση των Άγγλο-Γάλλων κι ο δεύτερος επιλέγει μια μεσοβέζικη πολιτική ουδετερότητας δίχως θυσίες.

Ο Κανελλόπουλος και οι ομοϊδεάτες του εκείνη την εποχή είχαν την σιγουριά και την αισιοδοξία ότι ο Ελληνικός Στρατός θα αποκρούσει με επιτυχία την επίθεση του Μουσολίνι. Το αντίθετο πίστευε ο κύκλος του Μεταξά όπως αναφέρει ο Κανελλόπουλος ότι θα κάνουν αντίσταση μόνο για την τιμή των όπλων. Κοντός ψαλμός αλληλούια αφού ο Μεταξάς την τρίτην πρωινήν της 28ης Οκτωβρίου 1940 απορρίπτει το ιταλικό τελεσίγραφο στα γαλλικά την γλώσσα της διπλωματίας της εποχής, αφήνοντας να ερμηνευτεί ένα ψυχρό «ΌΧΙ» μέσα από την σκληρότερη φράση που είπε : «Τότε έχουμε πόλεμο !». Η λέξη «πόλεμος!» και στα γραπτά και στα προφορικά του Μεταξά στην συγκεκριμένη δύσκολη στιγμή ήταν εκείνη η απρόσμενη, ξαφνική ανακούφιση και ο ένθερμος ενθουσιασμός όλου του ελληνικού πολιτικού δημοκρατικού χώρου αφού κι ο ίδιος ο Κανελλόπουλος ως επικριτής της μεταξικής δικτατορίας τονίζει πως η συγκεκριμένη φράση ειπώθηκε από τον Μεταξά με προσωπική ευθύνη και αποφασιστικότητα όντας μόνοι τους αυτός κι ο Γκράτσι στον ίδιο χώρο. Φυσικά εδώ έπαιξε ρόλο ο αγγλόφιλος Βασιλεύς της Ελλάδος Γεώργιος Β’ ο οποίος είχε φέρει τον Μεταξά στην εξουσία, κι εδώ ο Κανελλόπουλος συμπληρώνει πως ήταν ευτύχημα για τότε η Ελλάδα να έχει έναν βασιλιά με δυτικό αγγλικό προσανατολισμό.

Τέλος η άρτια οργανωμένη στρατιωτική προπαρασκευή που είχε συντονίσει ο στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος λίγα χρόνια πριν διαπιστώνεται από τον ίδιο τον Κανελλόπουλο ως εθελοντής στρατιώτης στην πειθαρχημένη γενική επιστράτευση που αποτελεσματικά οδήγησε στο νικηφόρο έπος του 1940, αυτό επιβεβαιώνει και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ αφού θαυμάζει το μεγαλείο του ελληνικού στρατού κι εξυμνεί την αντίσταση των Ελλήνων φανερά και τεκμηριωμένα στο συγγραφικό του έργο.

ΠΗΓΕΣ:- Παναγιώτης Κανελλόπουλος, «Ιστορικά Δοκίμια-Β’1940-1944.Εθνική Αντίσταση», εκδ:ΕΣΤΙΑ,Αθήνα,1979

– Τσακαλόγιαννης, Πάνος, Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία από την Βαστίλη στον 21ο αιώνα, τ.2, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2009.