Γράφει η
Αδαμαντία Τριάρχη – Μακρυγιάννη
Φιλόλογος
Παρά την οφειλόμενη τιμή στη γενναία απόφαση των Ελλήνων να απορρίψουν το ιταμό τελεσίγραφο του ιταλικού φασισμού, και εφέτος μαύρες σκιές δεν επέτρεψαν σε όλους και όλες να εορτάσουν την 28η Οκτωβρίου. Ανυπόφορες ειδήσεις θανάτων και λιμού από την Ουκρανία και την Παλαιστίνη, έφερναν μπροστά στα μάτια μας την τραγωδία και παρέπεμπαν στα οικεία δεινά μας της Κατοχής και του Εμφυλίου. Η αίσθηση του αδιεξόδου οδηγεί σε κατάθλιψη και απελπισία. Όχι όμως εφ’ όρου ζωής.
Τώρα, ενώ κυριαρχεί ανελέητος ο πόλεμος, σκεπτόμαστε ότι από γενέσεως κόσμου, η Ειρήνη, αδελφωμένη με την Ελευθερία, είναι η μεγαλύτερη, η βαθύτερη επιθυμία και ευχή των απλών ανθρώπων. Ανάμεσά τους, λαμπροί δημιουργοί έγραψαν αναρίθμητες καταγγελίες εναντίον του πολέμου. Έχει προηγηθεί ο Ηρόδοτος, που διέσωσε τον περιώνυμο λόγο του Κροίσου προς τον Κύρο. (Ηροδότου Ιστορίαι, Κλειώ). «Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος να προτιμάει τον πόλεμο από την Ειρήνη. Όσο υπάρχει Ειρήνη, τα παιδιά κηδεύουν τους γονείς τους, ενώ, όταν ξεσπάει ο πόλεμος, οι γονείς κηδεύουν τα παιδιά τους. Αλλά έτσι θα το θέλαν οι θεοί να γίνουν τα πράγματα».
Και όμως… Η μεγάλη αλήθεια του πατέρα της Ιστορίας, σήμερα μπορούμε να πούμε ότι συνυπάρχει με ένα μεγάλο λάθος. Διότι, διαχρονικά, αμέτρητοι ανόητοι και εγκληματίες εναντίον της ανθρωπότητας οργανώνουν πολέμους, που επέβαλλαν η καταστροφική ανθρώπινη απληστία και η έλλειψη λογικής. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο άνθρωπος δεν είναι ικανός να αγαπήσει τον συνάνθρωπό του. Πρόκειται για μια αλήθεια όχι απόλυτη, αλλά ισχυρότατη. Εάν υπήρχε γενικός σεβασμός προς τον άνθρωπο, θα οδηγούσε σε μια λογική διευθέτηση του ουκρανικού και του παλαιστινιακού προβλήματος και όχι στις χιλιάδες αθώων νεκρών και τραυματιών.
Τονίζεται το δικαίωμα κάθε λαού στην αυτοάμυνα. Και ασφαλώς ήταν αποτρόπαιη η φονική επίθεση της Χαμάς εναντίον αθώων Ισραηλινών, την 7η Οκτωβρίου 2023, παρά το γεγονός ότι οι δράστες είχαν μεταβεί στον τόπο του εγκλήματος από την τεράστια φυλακή της Γάζας. Αυτοαμύνεται όμως, το Ισραήλ σφαγιάζοντας χιλιάδες Παλαιστίνιους, που δεν γνώριζαν όσα θα συνέβαιναν, ή σκοτώνοντας βρέφη; Ουσιαστική άμυνα και των δύο πλευρών θα ήταν να εργαστούν επιτέλους για μια ισόρροπη λύση των προβλημάτων τους, λύση που επανειλημμένως έχει προταθεί και από διεθνείς παρατηρητές, αλλά παραμένει αναξιοποίητη, με ευθύνη όσων εμπλέκονται σε αυτήν την οδυνηρή ιστορία.
Χιλιάδες φωτεινά πνεύματα διαχρονικά αγωνίστηκαν για τον πολιτισμό, αλλά δεν κατόρθωσαν να εξαφανίσουν τον πρωτόγονο άνθρωπο από την αντιφατική ζωή μας. Και αυτός, σήμερα σπέρνει τον τρόμο, προειδοποιώντας ότι δεν θα διστάσει να στρέψει τα ολέθρια πυρηνικά όπλα, που διαθέτει, εναντίον του αντιπάλου του και πρόσφατα, από άλλο κράτος, «ότι θα αλλάξει το πυρηνικό του δόγμα». Μπορεί να απειλεί, διότι δεν έχει επιβληθεί γενικός πυρηνικός αφοπλισμός, μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι… Τραγικότατη και ακλόνητη η απουσία της λογικής και από τον σύγχρονο κόσμο.
Οι ημέρες μάς θυμίζουν κείμενα που έχουν γραφτεί για την Ελλάδα των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του 1940. Ο Στράτης Μυριβήλης του διηγήματος «Στη χώρα των αγαλμάτων», παρουσιάζει την Αθήνα της Κατοχής -και κάθε Κατοχής- όπως ακριβώς ήταν: «Κι όσο καταλάγιαζε τούτη η βουή της ζωής, τόσο σηκωνόταν η φωνή της πεινασμένης και απροσκύνητης πολιτείας.
Ήτανε το ουρλιαχτό αυτουνών που ξεψυχούσαν… από παντού, από κάθε γωνιά, από κάθε τρίστρατο, από κάθε αποκούμπι. Τρυπούσαν και ξέσκιζαν σε λουρίδες τη νύχτα, γέμιζαν την τρομαγμένη ψυχή αγριάδα: Πεινάω … Πεινάω». (Από «Το Κόκκινο Βιβλίο» του συγγραφέα).
Οι ετοιμοθάνατες φωνές σήμερα μας έρχονται από τις τυραννισμένες ψυχές της Παλαιστίνης. Κάπου με τον αντίλογο βαθύτατης ανθρωπιάς, που μας κληροδότησε η Αμερικανίδα Περλ Μπακ: «… η τροφή θάπρεπε να δίνεται δωρεάν, όπως ο αέρας και το νερό. Κανείς δε θάπρεπε να δουλεύει, για να τρώει μόνο ή να ζητιανεύει γι’ αυτό. Ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να χορταίνει». Η πολύτιμη ωστόσο κληρονομιά από το μυθιστόρημα «Το Ψωμί των ανθρώπων», ουδέποτε έφτασε στον προορισμό της.
– Ειρήνη και Ζωή –
«Τ’ όνομά σου: ψωμί στο τραπέζι.
Τ’ όνομά σου: νερό στην πηγή».
Τ’ όνομά σου: Ειρήνη…
Στο ποίημα με τον τίτλο «Μεγαλυνάρι», ο Νικηφόρος Βρεττάκος υμνεί την Ειρήνη, αρχίζοντας, σύμφωνα με την πραγματικότητα της υπόδουλης στο φασισμό Αθήνας, από το ψωμί, το κύριο γνώρισμα της ειρηνικής ζωής. Λίγο ψωμί αναζητούσαν τότε απεγνωσμένοι οι Αθηναίοι, δίνοντας τα πάντα, για να τους σώσει από την ολοκληρωτική καταστροφή. Συνεχίζοντας ο ποιητής ενώνει αξεχώριστα την Ειρήνη με τη Ζωή.
Ειρήνη είναι «περίσσευμα στου φτωχού την καλύβα», «βροχούλα στου σπορέα το μέτωπο», «ροδόφυλλο σ’ ενός βρέφους, το πρόσωπο», «μονόλογος ενός πεύκου στο Σούνιο». (Από την ενότητα «Ο χρόνος και το ποτάμι»). Ο πόλεμος αποξενώνει τον άνθρωπο από τα φυσικά του δικαιώματα, ενώ η Ειρήνη αποτελεί προϋπόθεση επιβίωσης και παρουσίας κάθε ανθρώπινης χαράς. Ξανά θα ακούσουμε ότι η Ειρήνη είναι μητέρα της Χαράς.
Στα όσα σχετικά έχουν γραφεί, ξεχωρίζει η 9η Συμφωνία του Μπετόβεν. Στο φινάλε της εμβληματικής σύνθεσης, ο μεγαλοφυής δημιουργός περιέλαβε μελοποιημένη την «Ωδή στη χαρά» του Σίλλερ και ένωσε τη μουσική με την ποίηση! Από το στίχο «Χαρά, κόρη των Ηλυσίων», τα Ηλύσια Πεδία, για τον ποιητή και τον Μπετόβεν είναι «το βασίλειο του Θεού πάνω στη γη, ο τόπος της πανανθρώπινης αγάπης και αδελφοσύνης». (Γεώργιος Δρόσος, «Λ. Β. Μπετόν…», εκδοτικός οίκος Σ. Ζαχαρόπουλος, 1991).
Στην πνιγηρή νύχτα της άρνησης του ανθρώπου να χειριστεί σωστά το αγαθό της ζωής και να χτίσει την αδελφοσύνη των λαών, οι ύμνοι της Ειρήνης είναι τα αστέρια, που αγωνίζονται για το φως του κόσμου. Ανατέλλουν από την ανθρώπινη ευαισθησία, για να συμπαραστέκονται στους κατατρεγμένους των πολέμων. Και μας παρηγορούν.
Άραγε, θα οδηγήσουν στη σύνθεση της 10ης Συμφωνίας, στη συνέχεια της 9ης, για να εκφράσει τη νίκη της ψυχής, απέναντι από τις δυνάμεις, που απεργάζονταν το θάνατό της;
Πάντοτε ευχόμαστε οι νέες γενιές να μην αισθανθούν ποτέ την οργή και την απόγνωσή μας, για όσα απάνθρωπα όρισαν και ορίζουν τον καιρό μας. Θα ακούγεται ότι οι ευχές μας είναι φωνές της ουτοπίας. Και όμως, προέρχονται από την ανθρώπινη λογική και την ομορφιά της ζωής, που ουδέποτε θα χαθούν. Δεν θα μένουμε «μοιραίοι και άβουλοι», διότι ξέρουμε ότι δεν γεννηθήκαμε για να ζούμε υποταγμένοι. «Πάντας ελευθέρους πεποίηκεν ο Θεός», δίδασκε ένας σοφός πρόγονός μας. Επομένως, θα αγωνιζόμαστε για το πεπρωμένο της Ειρήνης στον κόσμο, πάντοτε θα μας εμπνέουν τα αστέρια και δεν θα πάψουμε να οραματιζόμαστε, μαζί με τον ποιητή, το «Αλληλούια πάνω στο Έβερεστ»!
Γονείς και δάσκαλοι θα διδάσκουμε στα παιδιά μας την αξία της Ειρήνης, πριν μάθουν ανάγνωση και γραφή, για να χαραχτεί στις αγνές ψυχές τους, προσδοκώντας ότι με την προσφορά αυτής της πολύτιμης γνώσης, ίσως θα διαμορφώσουμε ανθρώπους όντως πολιτισμένους.
Παρά το φονικό σκοτάδι, η ανθρώπινη ψυχή δεν χάνεται και δεν δέχεται την παραίτηση από τον αγώνα για μια ζωή με φως. Εμπιστεύεται το λόγο της Ελπίδας: Είναι δυνατόν να δημιουργήσετε έναν άλλο κόσμο, όχι τέλειο, αλλά πολύ διαφορετικό από το σημερινό, που προξενεί άμετρο πόνο.
Μεγαλυνάρι 
Τ’ όνομά σου: ψωμί στο τραπέζι.
Τ’ όνομά σου: νερό στην πηγή.
Τ’ όνομά σου: αγιόκλημα αναρριχώμενων άστρων.
Τ’ όνομά σου: παράθυρο ανοιγμένο τη νύχτα στην πρώτη του Μάη.
Τ’ όνομά σου: ρινίσματα ήλιου.
Τ’ όνομά σου: στροφή από φλάουτο τη νύχτα.
Τ’ όνομά σου: στα χείλη των αγγέλων τριαντάφυλλο.
Τ’ όνομά σου: κουδούνισμα αλόγων που σέρνουν την άνοιξη πίσω τους.
Τ’ όνομά σου: βροχούλα στου σπορέα το μέτωπο.
Τ’ όνομά σου: περίσσευμα στου βοσκού την καλύβα.
Τ’ όνομά σου: τοπίο χωρισμένο με χρώματα.
Τ’ όνομά σου: δυο δρυς που το ουράνιο τόξο στηρίζει τις άκρες του.
Τ’ όνομά σου: ένας ψίθυρος απ’ αστέρι σε αστέρι.
Τ’ όνομά σου: ομιλία δυο ρυακιών μεταξύ τους.
Τ’ όνομά σου: μονόλογος ενός πεύκου στο Σούνιο.
Τ’ όνομά σου: ένα ελάφι βουτηγμένο ως το γόνατο σε μιαν άμπωτη ήλιου.
Τ’ όνομά σου: ροδόφυλλο σ’ ενός βρέφους το μάγουλο.
Τ’ όνομά σου: πεντάγραμμο στις κεραίες των γρύλλων.
Τ’ όνομά σου: ο Ηνίοχος στην άμαξα του ήλιου.
Τ’ όνομά σου: πορεία πέντε κύκνων που σέρνουν την πούλια μεσούρανα.
Τ’ όνομά σου: Ειρήνη στα κλωνάρια του δάσους.
Τ’ όνομά σου: Ειρήνη στους δρόμους των πόλεων.
Τ’ όνομά σου: Ειρήνη στις ρότες των πλοίων.
Τ’ όνομά σου: ένας άρτος, βαλμένος στην άκρη της γης που περίσσεψε.
Τ’ όνομά σου: αέτωμα περιστεριών στον ορίζοντα.
Τ’ όνομά σου: αλληλούια πάνω στο Έβερεστ.
ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ
