Κρατικά Πανεπιστήμια: Παθογένειες, Χαμένες Ευκαιρίες και η Αναγκαιότητα Συνύπαρξης με μη Κρατικά Πανεπιστήμια

Γράφει ο

Αριστοτέλης Ράπτης

Ομότιμος Καθηγητής του ΕΚΠΑ

Σύμφωνα με ένα άρθρο της εφημερίδας Καθημερινή με τίτλο «Έκθεση καμπανάκι για τα ΑΕΙ – υποχωρούν στις διεθνείς λίστες αξιολόγησης, σύμφωνα με την έκθεση της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης», αναδεικνύεται η κρίσιμη κατάσταση των κρατικών πανεπιστημίων της χώρας μας. Οι παθογένειες και οι δυσλειτουργίες που εντοπίζονται, περιγράφονται με σαφήνεια στο βιβλίο «Ιδιωτικά και Κρατικά Πανεπιστήμια – Κριτική Προσέγγιση». Το βιβλίο, που διατίθεται δωρεάν σε ηλεκτρονική μορφή για τους αναγνώστες της Αμαρυσίας, στοχεύει να ενθαρρύνει έναν ουσιαστικό διάλογο γύρω από την ελληνική ανώτατη εκπαίδευση.

https://draptis.com/cvraptis/sites/default/files/The-book.pdf

Είναι αλήθεια ότι για το πανεπιστήμιο η δεκαετία του ’80 ξεκίνησε με την αρνητική κληρονομιά της καθηγητικής έδρας, με τα ελάχιστα δημοκρατικά χαρακτηριστικά και με αδυναμίες, που μέχρι σήμερα η ανώτατη εκπαίδευση αγωνίζεται να ξεπεράσει. Θα μπορούσαμε λοιπόν να συνοψίσουμε επιγραμματικά τις παραδοσιακές αδυναμίες που χαρακτηρίζουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση της χώρας στα παρακάτω σημεία, λαμβάνοντας πάντα υπόψη και την ύπαρξη φωτεινών εξαιρέσεων που μας βγάζουν ασπροπρόσωπους, αλλά και το γεγονός ότι πολλές από τις αδυναμίες αυτές, που προκαλούν πονοκέφαλο σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου, δεν είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους, αλλά αλληλένδετες. Απλά χαρακτηρίζουν την ιδιαιτερότητα του μοντέλου της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης, γι’ αυτό και η σειρά τους δεν είναι ιεραρχική και παρουσιάζει κάποιες επικαλύψεις. Το ελληνικό πανεπιστήμιο παραδοσιακά παρουσιάζει τις εξής αδυναμίες:

1. Κλειστό και συγκεντρωτικό σύστημα, αδράνεια, αντίσταση στις εκσυγχρονιστικές αλλαγές – άτολμο όραμα. Καθυστέρησαν πολύ για παράδειγμα, η λειτουργία μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών, η οργανική και δημιουργική ένταξη στην όλη διαδικασία των σύγχρονων τεχνολογιών. Όπως επισημαίνεται από αναφορά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση απευθύνεται κυρίως σε προπτυχιακές σπουδές. Η Ελλάδα έχει μακράν το υψηλότερο μερίδιο στην ΕΕ εγγεγραμμένων φοιτητών σε προπτυχιακά προγράμματα (86% έναντι του μέσου όρου 60% στην ΕΕ). Αλλά σε επίπεδο Master το μερίδιο είναι μόνο 10% (μέσος όρος ΕΕ: 29%).
2. Δυσκαμψία, στεγανά στο εσωτερικό του και εσωστρέφεια προς τα έξω. Παρωπίδες μπροστά στα προβλήματα ουσίας και στις προκλήσεις των αναγκαίων καινοτομιών (αυταρέσκεια και αναπαραγωγή). Χαμηλός βαθμός ανοίγματος στην κοινωνία, την παραγωγή, την επιχείρηση, τις χαμηλότερες βαθμίδες της εκπαίδευσης, τις διεθνείς κοινοπραξίες, ακόμα και μεταξύ των τμημάτων τους. Συχνά οι επιλογές των προγραμμάτων σπουδών ακολουθούν τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες των καθηγητών που διορίζονται ευκαιριακά και λιγότερο τις προεραιότητες που καθορίζονται από το ίδιο το επιστημονικό αντικείμενο τόσο στη θεωρητική, όσο και στην εφαρμοσμένη του διάσταση.
3. Τυπολατρικές διαδικασίες και νοοτροπίες, που εμποδίζουν τις πρωτοβουλίες, το συλλογικό έργο, την ανάπτυξη πρωτότυπης θεωρίας με παγκόσμιο αποτύπωμα, τις διεπιστημονικές συνεργασίες και κοινοπραξίες με πανεπιστήμια του εξωτερικού, αλλά και την έρευνα σε περιοχές αιχμής. Αδυναμίες αυτορρύθμισης, γραφειοκρατικά εμπόδια, αλλά και συντηρητικά άλλοθι. Οι φωτεινές εξαιρέσεις δίνουν μηνύματα υπερηφάνειας και ελπίδας, αλλά δεν αποτελούν δυστυχώς τον κανόνα. Για παράδειγμα, ένα άνοιγμα, όσον αφορά στην εσωτερική επικοινωνία και συνεργασία ανάμεσα στα τμήματα και τις σχολές ενός ιδρύματος, θα μπορούσε να είναι μία πιο διαδεδομένη και συχνή πραγματοποίηση άτυπων συμποσίων με στόχο το διαμοιρασμό της γνώσης και της εμπειρίας μεταξύ των ακαδημαϊκών, την αλληλοενημέρωσή τους για τυχόν νέες εξελίξεις και πρότυπα καλών πρακτικών, την ιδεοθύελλα για την επίλυση προβλημάτων κτλ.
4. Εμμονή σε παλιά πρότυπα διδασκαλίας και μάθησης. Στείρος ακαδημαϊσμός (σύστημα νοησιαρχικό, κατακερματισμένο, συγκεντρωτικό, εξεταστικοκεντρικό, αρκετά αναπαραγωγικό). Εμπειρικό κενό: αποσύνδεση από την πράξη, την εφαρμογή, την υπέρβαση του στερεοτυπικά αυτονόητου. Η διδασκαλία πάσχει στο επίπεδο της παραγωγικής γνώσης, της συνεργασίας και της επίλυσης αυθεντικών προβλημάτων, αλλά και στο επίπεδο της μαθησιακής υποστήριξης των φοιτητών με κατάλληλο σύστημα και υλικό. Για παράδειγμα, η υποστηριζόμενη μάθηση των φοιτητών μέσα από τη διεξαγωγή συλλογικών πρότζεκτς επίλυσης πραγματικών προβλημάτων (και όχι μόνον μέσω γραπτών εξετάσεων ή γραπτών εργασιών που κινούνται στο επίπεδο της συλλογής πληροφοριών, αξιολογούνται μηχανικά και μπορούν να γίνουν και με έξυπνες αντιγραφές), είναι μία σπάνια πρακτική. Αυτό προϋποθέτει πρότερη εμπειρία, κατάλληλη στελέχωση, κτιριακές υποδομές και στοχευμένη χρηματοδότηση.
5. Αποπροσωποποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, των δομών διαπροσωπικής επικοινωνίας και της παιδαγωγικής σχέσης. Αυτό είναι απόρροια όχι μόνον της μεγάλης αναλογίας μεταξύ διδασκόντων και μαθητών, αλλά και της, ως επί το πλείστον, παραδοσιακής διδακτικής προσέγγισης. Μεγάλο ρόλο παίζει σε αυτό και ο περιορισμός των διδασκόντων στη μαζική διδασκαλία μεγάλου αριθμού φοιτητών σε αχανείς και θλιβερούς χώρους (όπως τα παμπάλαια αμφιθέατρα) που απλά να παρέχουν ασφαλείς «μάντρες», για να χωρά τους πολυπληθείς θαμώνες του… (Δεν φταίνε λοιπόν εντελώς οι φοιτητές και οι μαθητές, που ακολουθούν την παράδοση του νεο-Έλληνα να μη νοιάζεται για τους δημόσιους χώρους και να τους μεταχειρίζεται ως χωματερή ή σαν ένα μόνιμο -και χωρίς καμία συνέπεια- αποδέκτη καταστροφικής μανίας για τα κακώς έχοντα στην Παιδεία) και η απουσία διεξαγωγής μαθημάτων με τους φοιτητές αυτούς σε ολιγομελείς ομάδες, σε φιλόξενους επικοινωνιακά χώρους και σε εργαστήρια. Οι προσεγμένοι και σχεδιασμένοι στα ανθρώπινα μέτρα χώροι εκπέμπουν σεβασμό στους εκπαιδευόμενους, που με τη σειρά τους αισθάνονται αυτοσεβασμό και ικανοποίηση, πράγμα που τους κάνει να σέβονται τα κοινά.
6. Κομματικοποίηση, πελατειακές σχέσεις συνδικαλιστών φοιτητών, προέδρων και πρυτανικών Αρχών, μέσω της συμμετοχής των κομματικών νεολαιών. Ξεκίνησε ως μία δημοκρατική πρόθεση του ΠΑΣΟΚ να αναγνωριστούν οι αγώνες του φοιτητικού κινήματος κατά της προηγούμενης δεξιάς συντηρητικής πολιτικής και της δικτατορίας και με την αντίληψη ότι έπρεπε να έλθει και η σειρά της κυνηγημένης κεντροαριστεράς να αναδειχθεί σε όλα τα πεδία και έτσι εισήχθη ο θεσμός της πολιτικής εκπροσώπησης της σπουδάζουσας νεολαίας, που εκφράζει την ελπίδα για μια καλύτερη κοινωνία του αύριο. Αυτό όμως αποδείχθηκε υπερβολή, αφού εισήγαγε τις διαμάχες μεταξύ ομάδων και τα πάθη, αντί την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών στο χώρο του πανεπιστημίου, σαν να μην είχε πέσει η χούντα. Τα πάθη αυτά και οι πρακτικές τους εκφράσεις έχει αποδειχθεί ότι δεν έχουν λόγο ύπαρξης σε καιρούς ομαλής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και οι πρυτανικές Αρχές δεν είναι Βουλή, όπου χρειάζεται να έχουν εκπροσώπηση τα κόμματα.
7. Και μία ακόμη ελληνική … «πρωτοτυπία»: ανοχή σε καθημερινές δραστηριότητες κομματικής προπαγάνδας, πολιτικού προσηλυτισμού, ασυδοσίας και αφισορύπανσης εκ μέρους στρατευμένων φοιτητικών ομάδων και κομματικών οπαδών. Ανοχή στην ασυδοσία, την αυθαιρεσία, τις καταστροφές δημόσιας περιουσίας και τον εκφοβισμό, που ασκείται από μικρές ομάδες φοιτητών από το χώρο των αναρχικών και των αντιεξουσιαστών, που ενίοτε, με πρόσχημα το πανεπιστημιακό άσυλο, μετατρέπουν το ίδρυμα, από άσυλο της ελευθερίας της σκέψης, του διαλόγου και του πολιτισμού, σε ιδιότυπο άντρο ανομίας και ατομικού αυταρχισμού. Έρχονται έτσι σαν το κερασάκι στην τούρτα να συμβάλουν στην απορρύθμιση της λειτουργίας του πανεπιστημίου και στην υποβάθμιση του ακαδημαϊκού χώρου, που προκαλεί ντροπή σε σύγκριση με τα ανώτατα ιδρύματα άλλων χωρών, ακόμη και της γειτονικής Τουρκίας.

1. https://www.kathimerini.gr/society/563380864/ekthesi-kampanaki-gia-ta-aei/?utm_source=piano&utm_medium=email&utm_campaign=morning_briefing&pnespid=ArktqRwA5ioamFrE8s6JFFpWqQM7ku52rhUSB6IRPc.Kvg_cVBzNlYGscYMWiEOBZDINDolvug