Γράφει ο Άγγελος Πολύδωρος
Η animation ταινία Flow, η οποία δεν έχει διαλόγους και προβάλλεται με τον τίτλο «Η γάτα που δεν φοβάται το νερό», μέσα από την ιστορία μιας γάτας, που συνεργάζεται με άλλα ζώα σε έναν κατεστραμμένο κόσμο, μας μεταφέρει ένα δυνατό οικολογικό μήνυμα. Ότι ακόμα και χωρίς τον άνθρωπο, η ζωή βρίσκει τρόπους να συνεχίσει και ότι η φύση έχει την ικανότητα να αναδομείται και να δημιουργεί νέες ισορροπίες.
Το θέμα, μου έφερε στο νου, τη Θεωρία της Γαίας του James Lovelock, Βρετανού επιστήμονα και περιβαλλοντολόγου, ιδιαίτερα γνωστού για τη Θεωρία της Γαίας (Gaia Hypothesis). Στο βιβλίο του «Η εκδίκηση της Γαίας» (The Revenge of Gaia), που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Α. Α. Λιβάνη και μου είχε κάνει εντύπωση πριν πολλά χρόνια, υποστηρίζει ότι η Γη μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί και χωρίς τον άνθρωπο, καθώς έχει επιβιώσει μεγάλων περιόδων αλλαγής και καταστροφών για δισεκατομμύρια χρόνια.
Σύμφωνα με τη θεωρία του, ο πλανήτης έχει την ικανότητα να ρυθμίζει την ατμόσφαιρα, τη θερμοκρασία και τη χημεία του για να παραμείνει βιώσιμος, ανεξάρτητα από την παρουσία ή την απουσία του ανθρώπου. Η Γη είναι ένα αυτορρυθμιζόμενο σύστημα, στο οποίο η πανίδα και η χλωρίδα είναι στοιχεία αλληλένδετα και συνεργάζονται για να διατηρηθούν.
Η γάτα, στο Flow με την προσαρμοστικότητά της, γίνεται το σύμβολο της επιμονής και της ευελιξίας που χαρακτηρίζουν όλα τα ζωντανά συστήματα. Από την άλλη, ο Lovelock ισχυρίζεται ότι ο άνθρωπος είναι περισσότερο εξαρτημένος από τη Γη παρά το αντίστροφο. Χρόνια πριν, ισχυριζόταν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα -ιδιαίτερα η ρύπανση και η κλιματική αλλαγή- ενδέχεται να καταστήσει το περιβάλλον εχθρικό για την ανθρώπινη ζωή, ενώ η ίδια η Γη ως σύστημα, θα προσαρμοστεί και θα συνεχίσει να υπάρχει. Αν ο άνθρωπος καταστρέψει τις οικολογικές ισορροπίες, η Γη θα βρει νέες, ακόμα και αν αυτές δεν περιλαμβάνουν την ανθρώπινη ύπαρξη.
Αυτό φαίνεται έντονα στην ταινία Flow, με την παρουσία μιας ανεξάρτητης γάτας, ως κεντρικής φιγούρας, που προσφέρει μια ενδιαφέρουσα διάσταση, ώστε να τη συνδέσω με τη θεωρία της Γαίας του James Lovelock. Ας γίνω λίγο αναλυτικός:
Η γάτα, ως ανεξάρτητο ζώο, συμβολίζει τη δυνατότητα προσαρμογής και επιβίωσης στις πιο αντίξοες συνθήκες, κάτι που παραλληλίζεται με την ικανότητα της Γαίας να αναδιοργανώνει τον εαυτό της σε περιόδους κρίσης. Το γεγονός ότι η γάτα πρέπει να προσαρμοστεί σε έναν κατεστραμμένο κόσμο, δείχνει τη δυναμική της φύσης, τόσο σε ατομικό επίπεδο, όσο και σε συλλογικό. Το γεγονός ότι το σπίτι της γάτας πλημμυρίζει, μάς φέρνει στο νου τη δύναμη των φυσικών στοιχείων να διεκδικούν τον χώρο τους (βλ. κακοκαιρία Ντάνιελ στη Θεσσαλία), όταν η ανθρώπινη παρέμβαση είναι απούσα. Στη θεωρία του Lovelock, η Γαία μπορεί να ξεπλένει καταστροφικές επιρροές και να επαναφέρει την ισορροπία της, ακόμα κι αν αυτή η διαδικασία είναι δραματική και επώδυνη για το ανθρώπινο είδος.
Στο Flow, η ανάγκη της γάτας να συνεργαστεί με άλλα ζώα για την επιβίωση τονίζει τη σημασία της συλλογικής δράσης μέσα σε ένα οικοσύστημα. Στη θεωρία της Γαίας, όλα τα ζωντανά πλάσματα, από τα μικρόβια μέχρι τα θηλαστικά, παίζουν ρόλο στη διατήρηση της πλανητικής ισορροπίας.
Η βάρκα, στην οποία βρίσκονται τα ζώα στο Flow, μπορεί να συμβολίζει τη συλλογική σωτηρία, που προκύπτει όταν τα διαφορετικά μέρη ενός συστήματος συνεργάζονται. Μοιάζει με έναν μικρόκοσμο της θεωρίας της Γαίας: ένα κλειστό σύστημα όπου οι ζωντανοί οργανισμοί πρέπει να συνεργαστούν για να επιβιώσουν. Χωρίς να εξαρτώνται από την ανθρώπινη παρουσία και βοήθεια, βασίζονται ο ένας στον άλλον και στο περιβάλλον τους για να συνεχίσουν.
Το γεγονός ότι στην ταινία, οι άνθρωποι απουσιάζουν, ενισχύει τη βασική ιδέα του Lovelock: ότι η Γη μπορεί να συνεχίσει να ζει και να αναπροσαρμόζεται χωρίς αυτούς, ενώ η γάτα και τα άλλα ζώα λειτουργούν ως εκπρόσωποι ενός άλλου κόσμου, όπου η ζωή συνεχίζεται με διαφορετική μορφή και μέσα σε συνθήκες που ο άνθρωπος ίσως δεν θα μπορούσε να αντέξει.
Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι στο Flow, η γάτα («γάτα με πέταλα», όπως λέμε), που έμαθε να κολυμπάει, με την αυτονομία και την επιμονή της, αντιπροσωπεύει τη δύναμη της φύσης να βρίσκει λύσεις σε καταστάσεις κρίσης. Παρά την καταστροφή, συνεχίζει να επιδιώκει την επιβίωση και την ισορροπία, όπως και η Γη που δεν μας έχει ανάγκη.
(Η ταινία «Flow: Η γάτα που δεν φοβόταν το νερό», ένα animation χωρίς διαλόγους του Λετονού σκηνοθέτη Γκιντς Ζιλμπαλόντις, θα κυκλοφορήσει στις αίθουσες από 30 Ιανουαρίου 2025)
