Mια «τυχαία» φιλολογική συνάντησις

Γράφει ο
Πάνος Χατζηγεωργιάδης

Μουσικοσυνθέτης του Φιλολογικού Συλλόγου«ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ»

και της Εθνικής Εταιρείας των Ελλήνων Λογοτεχνών
Δημοσιογράφος και κριτικός Λογοτεχνίας

Πολλάκις, είτε από τύχη, είτε από προσωπικές ιδεολογικές αγκυλώσεις, δεν ασχολούμεθα επαρκώς με κάποιον συγγραφέα μόνον και μόνον διότι δεν μοιάζει να μας αφορά όσο εγνωσμένης αξίας και να είναι αυτή ή αυτός. Εν προκειμένω ο υποφαινόμενος ουδέποτε ασχολήθηκε ως τα τώρα, με το έργο και τη γραφή της πασίγνωστης Πηνελόπης Δέλτα. Όχι απλώς διότι δεν έτυχε, αλλά διότι λόγω των απόψεών του -ιδεολογικών και άλλων- περί του Βενιζελισμού, απέφευγε σχεδόν επίτηδες να διαβάσει οιοδήποτε κείμενο έστω και λογοτεχνικό, ανθρώπων οι οποίοι εξέφρασαν την πλήρη υποστήριξη των κατά τη διάρκεια του βίου των, στον ιστορικό αναντιρρήτως αυτόν ηγέτη.

Πόσες φορές άλλωστε, όπου οι προσωπικές μας αγκυλώσεις και τα στερεότυπα τα διαμορφούμενα από τον βίο και εν προκειμένω από τα διαβάσματά μας, δεν μας εμποδίζουν να σκύψουμε ενίοτε και ευλαβικά, επάνω στο έργο κάποιας ή κάποιου, δεν είναι μήτε ή πρώτη μα βεβαίως και ούτε η τελευταία φορά.

Τέλος πάντων εφόσον δεν επήγε ως τώρα ο Μωάμεθ στο βουνό -κατά τη γνωστή δημώδη μας παροιμία- ήλθε το βουνό στον Μωάμεθ και από ένα παιχνίδισμα της μοίρας έπεσε στους πόδας (κυριολεκτικώς) του υποφαινομένου το ιστορικό (κακώς χαρακτηρισθέν ως “παιδικό” κατά την άποψή μου) μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα, το πρώτο της, το συνταχθέν στα 1909, ημερομηνία σημαντικότατη για την πολιτική ιστορία του τόπου, το οποίον και τιτλοφορείται «Για την Πατρίδα».

Επρόκειτο περί μιας «τυχαίας» φιλολογικής συναντήσεως βεβαίως, μιας και το βιβλίο τούτο βρέθηκε πραγματικά σε κάποιον έρημο δρόμο παρακειμένως ενός κάδου των απορριμάτων και σε άριστη κατάσταση, έως να μπορεί να το χαρακτηρίσει κάποιος ως αδιάβαστο αντίτυπο, σε μια πικρή σημειολογία, θαρρείς η οποία ενδεχομένως να σημαίνει πολλά όχι περί των ιδεών του έργου φυσικά, αλλά περί της στάσεώς μας όσον αφορά τα ζητήματα τα μεγαλύτερα από του μικροτάτου μας ΕΓΩ, που στις σημερινές σύγχρονες κοινωνίες της υπερπληροφορίας και της άκρας εξειδικεύσεως αλλά με το πνεύμα σταθερώς ατροφικό, να γιγανώνεται αντιστρόφως ανάλογα της πραγματικής του αξίας.

Ναι, διαβιούμε σε εποχές όπου το ΕΓΩ κατατρώγει το ΕΜΕΙΣ.

Ναι, περνούμε τον καιρό μας επάνω σε ετούτα τα χώματα σκεπτόμενοι τη μικρότητά μας καθώς και όσων αγαπούμε και μας αγαπούν εξίσου μικρών ως μορίων κόνεως τα οποία ίπτανται προσκαίρως στην ατμόσφαιρα του ολιγόχρονου βίου μας και μετ’ ολίγον χάνονται δια παντός, αλλά ποτέ δεν σπαταλούμε μια στιγμή για τα μεγάλα, τα ωραία, τα ιδανικά, τα οποία έχουμε τοποθετήσει με την αδράνεια, την αμορφωσιά, την παντελή έλλειψη ενσυναίσθησης καθώς και όλων των άλλων μας «προσόντων» όπου μας κατατρώγουν, στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, θεωρώντας τα ως παλιές λησμονημένες καταστάσεις οι οποίες δεν αφορούν πλέον κανέναν μέσα στον «σύγχρονο» υπερτεχνολογικά δομημένο μας κόσμο και μικρόκοσμο.

Αξίες καιρών παλαιοτάτων. Τι κι αν αυτοί οι «παλιοί» καιροί αφορούν πρόσωπα, κοινωνίες και καταστάσεις που κοινωνιολογικώς ως φαινόμενα, απέχουν μερικές στιγμές από εμάς στο σήμερα, μερικές δεκαετίες ίσως και λίγο περισσότερο από έναν αιώνα.

Σήμερα οι αξίες βιβλίων όπως το εν λόγω, δεν φαίνεται να αφορούν ουδένα και το πολύ πολύ να υφίστανται πλέον ως βορά πολιτικαντισμού και στείρου εθνικισμού ο οποίος όταν οι καιροί δυσκολεύουν σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, αποτελούν το καταφύγιο του κάθε πολιτικού απατεώνα. Το νοιάξιμο για το σύνολο, η αφιέρωση του ατόμου και η θυσία του εάν χρειαστεί για το κοινό καλό, η μεγάλη ιδέα, όχι η ατομική της περιαυτολογίας, αλλά η προσφορά και η συντριβή του κενότατου ΕΓΩ, είναι βέβαιον πως δεν αποτελούν όχι μόνον σημεία των φίλαυτων καιρών όπου διαβιούμε, αλλά και πως δρούν αντιθετικά, δεν καθίστανται ανεκτά, και δεν αγαπώνται σχεδόν εξ ουδενός πλέον. Όμως κρίνονται ως ιδέες οι οποίες οφείλουν να εξορισθούν με τρόπο σκληρό και άτεγκτο από τις ζωές του «σύγχρονου» ανθρώπου ως ιδέες όπου δεν αξίζουν τίποτε, δεν απηχούν τίποτε και δεν σημαίνουν τίποτε.

Η εποχή μας, μια εποχή άρρωστου ατομισμού, δεν θεωρεί το άτομο μέρος της κοινωνίας και του συνόλου και δεν αναλύει το πώς τούτο το τελευταίο δύναται να συνδράμει το γενικό καλό, αλλά εκφράζει την άρρωστη εξίσου ιδέα πως η κοινωνία οφείλει να υπηρετεί τους ενίοτε μακιαβελικούς σκοπούς του ατόμου, την ανάδειξή του, την επικράτησή του έναντι των υπολοίπων με κάθε τρόπο, αλλά και ανεβάζει τον φιλοτομαρισμό, την έλλειψη ενσυναίσθησης, επιβάλλει εξορισμό κάθε πίστης εις το ανώτερο ον ως ο Θεός, μα και συνάμα προάγει τον εκπεσμό της ανθρώπινης φύσης στα τάρταρα και το σκότος και ορίζει όλα τούτα ταυτοχρόνως, ως τα προσόντα της «επιτυχίας» των καιρών μας.

Και είναι τούτο το αντιθετικό δίπολο, μιας και τα δίπολα εκφράζουν πάντοτε μια σταθερή αντίθεση, ανάμεσα σε τούτο το μνημειώδες κείμενο και τα άρρωστα ήθη της εποχής μας όπου επιτάσσει την ανάγνωση κειμένων όπως αυτό «Για την Πατρίδα».

Κι αν επιτέλους γυμνώσουμε το έργο αυτό της Πηνελόπης Δέλτα από το κοινωνικοπολιτικό και ιστορικό του πλαίσιο και αν ακόμη σβήσουμε τα ονόματα των χαρακτήρων ή και την πλοκή του την ίδια, τι άραγε απομένει;

Απομένει ατόφια η ιδέα πως το άτομο δεν γεννιέται και απλώς συμπλέει με τους δίπλα, δεν νοιάζεται μοναχά για το σαρκίο του, δεν ζει μόνον για τον εαυτό του τον μικρό σε σημασία, αλλά δίνεται ολάκερο ψυχή και σώμα, θυσιάζεται στον ιερό βωμό μιας συνολικής μεγάλης ιδέας, μιας πατρίδας που υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρξει δίχως αμφιβολία σαφώς και έπειτα από το δικό μας διάβα από αυτήν.

Και δεν είναι ποτέ δυνατόν, συναισθανόμενοι αυτή τη μοναδική μας μικρότητα, να νιώθουμε πως η πατρίδα μας ανήκει έστω και προσκαίρως, αλλά οφείλει να εντυπωθεί στην ψυχή μας και όλων πως εμείς ανήκουμε στην πατρίδα. Κι αν οι αρχικές προθέσεις της συγγραφέως ίσως και ενδεχομένως να ανήκουν στη σχολήν της «Διαπλάσεως των Παίδων», το μπόλιασμα των ψυχών των νέων της εποχής της με το ανώτερο, το ιδανικό, τούτο το μνημειώδες έργο οφείλει να επαναμελετηθεί κυρίως από τους ενηλίκους των καιρών μας, καιρών ενός αδιάγνωστου προορισμού, ενός αγνώστου μέλλοντος το οποίον μέλλει να μας καταβροχθίσει εάν δεν οπλιστούμε με ισχυρές εσωτερικές ιδέες για τα πράγματα αλλά και με συστήματα έξωθεν ημών αξιακά που λησμονήσαμε, ως η πίστη στον Θεό, την πατρίδα, την οικογένειαν και τους ιερούς δεσμούς όπου τούτα φέρουν.

Εν ολίγοις, τούτο το εξαιρετικώς ενδιαφέρον κείμενο, απογυμνωμένο ως προανέφερα από το ιστορικό του πλαίσιο, δεν απευθύνεται μόνο στις ελληνικές ψυχές, αλλά θίγει θέματα διαχρονικά και διατοπικά, απηχεί τον ρυθμό της παγκόσμιας ψυχής και αφορά το σύνολο της ανθρωπότητας.

Υποδείξτε το στα παιδιά σας, δωρίστε το, μελετήστε το εσείς οι ίδιοι. Με την ελπίδα πως οι νέες ψυχές μέλλουν να αποδειχθούν αξιότερες ημών, ικανότερες στο να συλλάβουν τις πραγματικές αξίες. Μάθετε στα παιδιά σας να αγαπούν όχι τον εαυτό τους ή τον άμεσο περίγυρό τους και μόνον, αλλά το σύνολο, την αξία της ζωής και της θυσίας για μιαν ανώτερη ιδέα.

Κι όταν συμβεί τούτο, ας μείνετε σίγουροι πως εδώσατε στα παιδιά σας και τα παιδιά των παιδιών σας το πολυτιμότερο ηθικό δώρο μιας και τα πλέον διαχρονικά δώρα δεν είναι άλλα από τα καλά καμωμένα βιβλία. Ένα βιβλίο όπου θα τους αλλάξει τον τρόπο σκέψης και κοσμοαντίληψης. Αρκετά τα λάθη μας των γενεών όπου σήμερα ζούμε σε τούτα τα χώματα και μετ’ ολίγον μέλλει να μας σκεπάσει η νύκτα του θανάτου, ως ετόνισε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στον μνημειώδη επίσης λόγο του στην Πνύκα προς την τότε ελληνική νεολαία. Ας πασχίσουμε να διορθώσουμε ορισμένα.

Σήμερα οι καιροί μας επιβάλλουν το να μελετηθούν, όσο ποτέ άλλοτε έργα ως το «Για την Πατρίδα» της Πηνελόπης Δέλτα. Σήμερα που η φλόγα της πατρίδας τρεμοσβήνει επικίνδυνα.