Γράφει η Πέγκη Φαράντου: Διδάκτωρ Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών – Συγγραφέας – Ζωγράφος.
Η εποχή που διανύουμε, είναι μια εποχή που στο κέντρο της έχει ένα σχολείο με μαθητές. Μια ακόμη σχολική χρονιά έφτασε στο τέλος της. Για τα παιδιά του δημοτικού, για τα παιδιά του γυμνασίου αλλά ειδικά για τα παιδιά του λυκείου, το τέλος της σχολικής χρονιάς σηματοδοτεί μια μετάβαση…
Μεγάλη είναι η χαρά των παιδιών όταν τελειώνουν το νηπιαγωγείο και ετοιμάζονται να πάνε στο «σχολείο», να πάνε στην πρώτη. Πρώτη δημοτικού, μεγάλη υπερηφάνεια. Την ίδια υπερηφάνεια συναντάμε στην πρώτη γυμνασίου. Τα παιδιά δεν θα είναι πια μαθητές δημοτικού αλλά γυμνασίου. Για τα παιδιά της τρίτης λυκείου η μετάβαση είναι ακόμη πιο σημαντική. Μετά από δώδεκα χρόνια στις σχολικές τάξεις, μετάβαση στην ενήλικη ζωή, στην επιλογή σπουδών, επαγγελμάτων και πολλών προσωπικών πια επιλογών. Αυτή η μετάβαση από τάξη σε τάξη, μπορεί να μη φαίνεται ιδιαίτερα σημαντική· για τα ίδια όμως τα παιδιά είναι σημαντική και είναι για πολλούς λόγους.
Τα παιδιά βιώνουν ένα σύνολο αλλαγών που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Έχουν να αντιμετωπίσουν, άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα, τις αλλαγές που επιφέρει η ίδια η σωματική ανάπτυξη. Η ανάπτυξη αυτή σχετίζεται με ένα πλήθος σωματικών αλλά και ψυχολογικών προκλήσεων (Challenge, όπως συνηθίζουν να λένε οι νεότεροι). Η ανάπτυξη είναι μια μεγάλη διαδρομή διεργασιών προς την ενηλικίωση. Το σώμα αναπτύσσεται. Όλα τα όργανα αλλάζουν μορφή. Τα κόκκαλα μεγαλώνουν, πίσω από ένα σώμα που ψηλώνει, διαμορφώνεται και αναμορφώνεται συνεχώς. Τα πόδια μεγαλώνουν, το ίδιο και τα χέρια, το κεφάλι, η μύτη, τα αφτιά, τα δάχτυλα. Τα χαρακτηριστικά αλλάζουν ταχύτατα.
Κατά τις αλλαγές αυτές εμφανίζονται και τα κληρονομικά χαρακτηριστικά. Καθώς το παιδί μεγαλώνει, θα ακούσουμε, «πήρες το χρώμα των μαλλιών του παππού, τη μύτη της θείας, τα μάτια του πατέρα…». Το σώμα αλλάζει. Η αλλαγή αυτή δεν γίνεται χωρίς πόνο σ’ αυτό. Το σώμα πονά. Η ανάπτυξη επιφέρει πόνο σε όλο το μυοσκελετικό σύστημα. Εμφανίζονται πόνοι στα χέρια, τα πόδια και πολλά άλλα σημεία του σώματος.
Μαζί με την ανάπτυξη και τη συνεχή αναδιαμόρφωση των οργάνων, τα παιδιά αναπτύσσουν και τα χαρακτηρίστηκα του φύλου τους. Τα δύο φύλα διαφοροποιούνται, με την ανάπτυξη των φυλετικών χαρακτηριστικών. Εμφανίζεται στήθος στα κορίτσια και η πρώτη έμμηνος ρύση (περίοδος), τα αγόρια εμφανίζουν για πρώτη φορά τριχοφυΐα στο πρόσωπο και το σώμα. Παρουσιάζεται η ακμή στο δέρμα. Το σώμα βρίσκεται σε μια διαρκή ορμονολογική αλλαγή και αναστάτωση.
Το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και έπειτα στην ενήλικη ηλικία, δεν σταματά να επιφέρει αλλαγές στον νέο άνθρωπο. Οι αλλαγές αυτές δεν βιώνονται από τους ίδιους τους νέους πάντοτε ευχάριστα. Οι αλλαγές είναι συνεχόμενες και έντονες προκλήσεις, που καλούνται να αντιμετωπίσουν συνήθως μόνοι. Οι νέοι θέλουν τον χρόνο και τον χώρο τους να επεξεργαστούν τα χιλιάδες ερεθίσματα. Θέλουν χρόνο να σκεφτούν τα όσα νέα πράγματα τους συμβαίνουν. Οι νέοι χρειάζονται τον δικό τους χρόνο και χώρο για να σκεφτούν και να ταξινομήσουν ερεθίσματα και πληροφορίες.
Παράλληλα με όλες αυτές τις σωματικές αλλαγές, έχουν να αντιμετωπίσουν και χιλιάδες προκλήσεις σε ψυχολογικό επίπεδο. Η μετάβαση από τη μια τάξη στην άλλη θα μπορούσε να παρομοιαστεί με μια μετακόμιση στην ενήλικη ζωή. Το παιδί αλλάζει περιβάλλον. Στην τάξη προστίθενται ή απουσιάζουν μαθητές σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Αυτό από μόνο του φέρνει αλλαγή. Ο νέος συμμαθητής ή συμμαθήτρια αλλάζει τα μέχρι τώρα δεδομένα. Φέρνει στη σχολική ομάδα νέα στοιχεία, ενός άλλου χαρακτήρα, μιας άλλης εμπειρίας. Δημιουργείται συναγωνισμός αλλά και ανταγωνισμός, όχι μόνο σε επίπεδο μαθημάτων αλλά και κοινωνικό επίπεδο. Εμφανίζονται φαινόμενα μιμητισμού. Οι φίλοι μιμούνται συμπεριφορές και απόψεις, εκφράσεις και χαρακτηριστικά εξωτερικής εμφάνισης. Εμφανίζεται ένταση στις σχέσεις. Οι νέοι τσακώνονται, εμφανίζονται φαινόμενα βίας. Οι νέοι δακρύζουν και κλαίνε επειδή δυσκολεύονται να χειριστούν τις αλλαγές. Εμφανίζονται τάσεις κυριαρχίας στις ομάδες.
Στην ηλικία αυτή, εμφανίζεται όμως και η ερωτική έλξη. Οι νέοι δεν αλληλοεπιδρούν μόνο ομαδικά αλλά έλκονται και από κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο. Βιώνουν για πρώτη φορά την ερωτική απόρριψη και την ερωτική αποδοχή. Με την εμφάνιση της ερωτικής έλξης έχουμε και το πέρασμα στη σεξουαλική ζωή. Ο νέος συνευρίσκεται ερωτικά για πρώτη φορά. Ανακαλύπτει το σώμα του και βιώνει πρωτόγνωρες και έντονες καταστάσεις.
Κατά τη μετάβαση από την παιδική στην εφηβική ηλικία, οι έφηβοι αντιλαμβάνονται πιο έντονα τα στοιχεία έκφρασης του φύλου τους. Αυτό γίνεται με διάφορες συμπεριφορές έκφρασης, όπως με τις ενδυματολογικές επιλογές. Οι κοπέλες θέλουν να δείξουν στο περιβάλλον τους, πολλές φορές έντονα, τη θηλυκή τους εικόνα. Τα αγόρια με το ίδιο τρόπο θέλουν να υπογραμμίσουν τον ανδρισμό τους. Το ντύσιμο χρησιμοποιείται ως μη λεκτικό μέσο για την οπτικοποίηση κάποιου μηνύματος σε σχέση με το πώς αντιλαμβάνεται τη θέση του στο περιβάλλον. Πολλές φορές παρατηρείται η έντονη προβολή των ερωτικών χαρακτηριστικών, ειδικά από το γυναικείο φύλο. Οι νέες κοπέλες επιλέγουν ρούχα που τονίζουν τη σεξουαλική ταυτότητα, χωρίς πολλές φορές αυτό να γίνεται συνειδητά. Κάτι που τις περισσότερες φορές αλλάζει με το πέρασμα στην ενήλικη ζωή, όπου ο νέος έχει δημιουργήσει την ταυτότητά του.
Μέσα σε όλο αυτό το κλίμα αλλαγών, οι νέοι προσπαθούν να ενταχθούν και να ακολουθήσουν το εκπαιδευτικό σύστημα, το σχολείο. Παρακολουθούν μαθήματα, διαβάζουν, γράφουν, εξετάζονται, διορθώνονται, λαμβάνουν βαθμούς προόδου. Πηγαίνουν καθημερινά στο σχολείο και ακολουθούν κανόνες. Κάθε μέρα, όταν τελειώνει το σχολείο ακολουθεί παρακολούθηση μαθημάτων στα φροντιστήρια. Άπειρες ώρες παρακολούθησης και εξέτασης και εκεί. Το φροντιστήριο, παρότι ξεκίνησε ως μια βοήθεια στους πιο αδύναμους μαθητές να ακολουθήσουν το πρόγραμμα του σχολείου, εδραιώθηκε και αποτέλεσε συνέχεια του σχολείου. Κάτι που δεν επανεξετάστηκε από το Υπουργείο Παιδείας, όσον αφορά τις επιπτώσεις που έχει τόσο οικονομικά στην οικογένεια, όσο και ψυχολογικά και σωματικά στη ζωή των παιδιών. Τα νέα παιδιά έχουν πια πολύ λίγο χρόνο να ξεκουραστούν και να διαχειριστούν τον χρόνο, όπως εκείνα θέλουν. Αυτό επιφέρει εξάντληση και αναζήτηση λανθασμένων τρόπων χαλάρωσης, όπως η έντονη ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά μέσα…
Μια ακόμη σχολική χρονιά έφτασε στο τέλος της. Χιλιάδες μαθητές τελείωσαν το σχολείο και ετοιμάζονται για το νέο τους βήμα. Ένα ακόμη βήμα μιας διαδρομής προς την ενηλικίωση, μια διαδρομή δύσκολη και απαιτητική. Ένα ακόμη Challenge πέρασε με επιτυχία. Μια διαδρομή που αξίζει τον σεβασμό και την αγάπη των μεγαλυτέρων…
