Χρήστος Στρυφτός
Ιστορικός
Στα µέσα του Αυγούστου του 1909 εκδηλώθηκε στην Αθήνα ένα ιδιαίτερα σηµαντικό γεγονός που αποτέλεσε τον καταλύτη για την καθιέρωση µιας νέας πολιτικής πραγµατικότητας στην Ελλάδα. Το γνωστό από την ιστοριογραφία «Κίνηµα στο Γουδί», µας κατευθύνει συνειρµικά στη δράση µιας οµάδας στρατιωτικών που ηγήθηκαν της επαναστατικής αυτής κίνησης µε συνοδοιπόρο τον ελληνικό λαό, προσπαθώντας να ανατρέψουν το πολιτικό κατεστηµένο.
Λίγα χρόνια πριν την εκδήλωση αυτού κινήματος έχουμε μια Ελλάδα που αφενός έχει εισαχθεί σε μια πορεία εκσυγχρονισμού και εκδυτικισμού λόγω της τρικουπικής πολιτικής συνταγής, αλλά αφετέρου έχουμε και μια Ελλάδα οικονομικά ταλαιπωρημένη με πτώχευση και εθνικά πληγωμένη με την μνήμη της ήττας του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 να είναι ακόμη διατηρητέα στις εθνικές συνειδήσεις των Ελλήνων. Το παλαιοκομματικό επιτελείο όπως πρωταγωνιστούσε στην πολιτική σκηνή της χώρας από την χαραυγή του 20ου αιώνα μέχρι και το 1909 ήταν αδύναμο και δεν είχε πλέον εκείνον τον ελιγμό που θα πρόσταζαν οι νέες σύγχρονες για την Ελλάδα συνθήκες. Μια απόπειρα πολιτικής αναπροσαρμογής και ριζοσπαστισμού φάνηκε για ένα διάστημα να είναι πρόθυμη να επιδιώξει, ένα καινούργιο κοινοβουλευτικό σχήμα η «Ομάδα των Ιαπώνων» αλλά αποδείχθηκε μάταιο καθώς δεν κατάφερε να φανεί αντάξιο των προσδοκιών που η δυσαρέσκεια του ελληνικού λαού είχε επιτάξει.
Ο φόβος για την επανάληψη μιας νέας εθνικής συμφοράς όπως αυτή του 1897, η ανησυχία για τον αφανισμό του εθνικού οράματος της Μεγάλης Ιδέας, η απειλή των εθνικών συμφερόντων από την έξαρση του τουρκικού εθνικισμού αλλά και η οικονομική κρίση που ξέσπασε και στην Ελλάδα μέσω της «σταφίδας» ως αποκορύφωμα, ήταν κάποιοι σοβαροί λόγοι ώστε να εκδηλώνεται ένα κλίμα απόρριψης, αποστροφής και οργής για το υπάρχον ελληνικό πολιτικό σύστημα. Μόλις το καλοκαίρι του 1908 λοιπόν μετά το ηχηρό τράνταγμα του θρυλικού Μακεδονικού Αγώνος, οι Νεότουρκοι εκδηλώνουν το κίνημά τους με ιδεολογικές νόρμες ενός σύγχρονου μεταρρυθμιστικού εθνικισμού. Ακριβώς λίγους μήνες μετά συστάθηκε στην Ελλάδα ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, μια ομάδα στρατιωτικών που ήθελαν να επέμβουν στα πολιτικά πράγματα της χώρας με σκοπό να εξυγιάνουν τα προβλήματα που κρατούσαν δέσμια και στάσιμη την πορεία της προς την πρόοδο και την εξέλιξή της για τα τότε δεδομένα.
Η ανικανότητα των τελευταίων κυβερνήσεων Θεοτόκη και Ράλλη να αντιμετωπίσουν αυτή την επικίνδυνη για την χώρα αδράνεια αλλά και η επιθετική στάση τους εναντίον του ΣΣ, αναζωπύρωσε το λαϊκό ξέσπασμα και ενίσχυσε την επαναστατική δράση των κινηματιών ώστε παραμονές κι ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου του 1909 να εκδηλώνεται μια μεγάλη διαδήλωση στο Γουδί. Στην παρούσα μεγαλειώδη κινητοποίηση οι στρατιωτικοί με αρχηγό του ΣΣ τον συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά δεν ήταν μόνοι τους αλλά μαζί τους ακολουθούσαν αρκετά πλήθη λαού. Μιλώντας για λαϊκή συμμετοχή σε αυτό το σημείο φυσικά το Κίνημα στο Γουδί δεν θα μπορούσε να λάβει χαρακτήρα ταξικό καθώς ήταν μια πολιτική δράση με εθνικό, φιλελεύθερο και πατριωτικό πρόσημο που πρωτοστάτησαν κυρίως άνθρωποι της μεσαίας τάξης (στρατιωτικοί, έμποροι, επαγγελματίες κ.άλλοι) και μικρομεσαίοι με κύρια αιτήματα τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στον στρατό, την οικονομία, την εκπαίδευση, την διοίκηση και την δικαιοσύνη. Το Κίνημα επίσης δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως στρατιωτική χούντα αφού είχε καταστήσει σαφές πως δεν προσδοκούσε επιβολή δικτατορίας. Σύμφωνα με συνέντευξη του Ζορμπά σκοπός του ΣΣ ήταν να πραγματοποιηθεί επί της ουσίας ένα νοικοκύρεμα με στόχο να τερματιστεί η φαυλοκρατία και πολιτική διαφθορά στην χώρα. Εννοείται πως όλες αυτές οι εξελίξεις επηρέασαν και τον θρόνο που όπως ήταν αναμενόμενο μια μερίδα του ΣΣ θα στρέφονταν στον αντιμοναρχισμό καταγγέλλοντας την συνεχόμενη τοποθέτηση μελών της δυναστείας και ζητώντας συνάμα την άμεση απομάκρυνσή αυτών από καίριες θέσεις στο στράτευμα. Όμως ο βασιλεύς Γεώργιος Α΄ είχε το χάρισμα να διαθέτει πολιτικό αισθητήριο και να βλέπει αρκετά μπροστά, με αποτέλεσμα η διορισμένη από τον ίδιο νέα κυβέρνηση Μαυρομιχάλη να κάνει αποδεκτά κάποια από τα πολλά και γενικόλογα αιτήματα του ΣΣ.
Οι ενστάσεις συνεχίζονται όμως κι εντός του ΣΣ θα αρχίσει να επικρατεί διάσταση απόψεων που θα οδηγήσει τελικώς στην πρόσκληση του Ελευθερίου Βενιζέλου ώστε να αντιμετωπίσει την όλη κατάσταση. Το Κίνημα στο Γουδί στην ουσία ήταν επιπλέον κι εκείνο το «προγεφύρωμα» του πολιτικού ριζοσπαστισμού που έφερε στο προσκήνιο τον κρητικό πολιτικό, διπλωμάτη και αρχηγό της πρόσφατης επανάστασης στο Θέρισο της Κρήτης Ελ.Βενιζέλο, για να εγκαινιάσει με την είσοδό του στον ελληνικό πολιτικό στίβο πλέον μια νέα εποχή φιλελεύθερων και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων στις απαιτήσεις του τότε δυτικοευρωπαϊκού καπιταλισμού και πολιτικού εκσυγχρονισμού.
Πηγές:
• Συλλογικό, «Το Κίνημα στο Γουδί», εκδ: ΤΑ ΝΕΑ-Ιστορία,Αθήνα,2010
• Νικόλαος Ζορμπάς, «Απομνημονεύματα ή πληροφορίαι περί των συμβάντων κατά την διάρκεια της Επαναστάσεως της 15ης Αυγούστου 1909», εκδ: Λαμπρόπουλος, Αθήνα, 1925
