Ιστορικός
H ιστορία της Ρωµιοσύνης ή του Ελληνισµού της Κωνσταντινούπολης γράφτηκε στις ένδοξες και γλαφυρές σελίδες της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Όµως µετά την πρώτη (1204) και τη δεύτερη (1453) Άλωσή της εκτυλίχθηκε ίσως η πιο πονεµένη και θλιβερή πορεία για τους Ρωµιούς της Πόλης. Στην πρώτη άλωση το 1204 ο Ελληνισµός της βασιλεύουσας έζησε τον λυσσαλέο ανταγωνισµό από τους Φράγκους ενώ στην δεύτερη κι επίσηµη Άλωση το 1453 οι Ρωµιοί της Πόλης αντίκρισαν κατάµατα τους νέους τους κατακτητές τους Οθωµανούς. Σύµφωνα µε την δηµόσια ιστορία, τις µαρτυρίες αλλά και το αντιπαπικό πνεύµα που υπερίσχυε την περίοδο εκείνη, διαδίδονταν συχνάπυκνά από τα στόµατα των Ρωµιών το ρητό «κάλλιο φέσι τουρκικό παρά τιάρα παπική». Αυτή η αντίληψη όµως σύντοµα θα αλλάξει αφού µε την έκρηξη του ελληνικού εθνικισµού το 1821, την σταδιακή ενσάρκωση της Μεγάλης Ιδέας των Ελλήνων αλλά και µε τις κρίσιµες ελληνοτουρκικές διενέξεις στην καρδιά του 20ου αιώνα, οι Έλληνες της Πόλης θα αρχίσουν να απειλούνται µε διωγµούς, µε σκληρές οικονοµικές φορολογίες και οργανωµένα πογκρόµ. Τα «Σεπτεµβριανά» του 1955 είναι ένα ρεαλιστικό παράδειγµα της τουρκικής επιθετικής πολιτικής εις βάρος των Ελλήνων Κωνσταντινουπολιτών.
Όλα ξεκίνησαν από την αναζωπύρωση του κυπριακού ζητήµατος τον Απρίλη του 1955 µε την εθνικοαπελευθερωτική δράση της ΕΟΚΑ. Είναι γεγονός ότι η τότε κυβέρνηση Παπάγου αγωνίζονταν για την ένωση της Κύπρου µε την Ελλάδα. Η Βρετανία όµως δεν στήριζε αυτή την πολιτική, καθώς κι από νωρίτερα συχνές ήταν οι διενέξεις του Παπάγου µε τον Άγγλο ΥΠΕΞ. Το κύµα των εξελίξεων της τριµερούς διάσκεψης του Λονδίνου (08/1955), οι «πλάτες» της βρετανικής διπλωµατίας στην Τουρκία και η αδιάλλακτη στάση της Ελλάδος για την πραγµάτωση της Ένωσης, ήταν κάποιες βασικές ενδείξεις για την εκδήλωση µιας επικίνδυνης τουρκικής προκλητικότητας µε εθνικιστικό και άκρως ρατσιστικό χαρακτήρα. Πιο συγκεκριµένα στις αρχές του Σεπτέµβρη του 1955 οι Τούρκοι επικαλούνται το ψευδές επιχείρηµα ότι οι Έλληνες της Πόλης χρηµατοδοτούσαν τον αγώνα της ΕΟΚΑ. Συνεχίζουν όµως µε την αφορµή που ίδιοι δηµιούργησαν δόλια και οργανωµένα ώστε µερικές ώρες πριν ξηµερώσει η 6η Σεπτεµβρίου 1955 να εξερράγη βοµβιστικός µηχανισµός στο τουρκικό προξενείο στην Θεσσαλονίκη δίπλα ακριβώς από το πατρικό σπίτι του Κεµάλ. Αποδείχθηκε φυσικά εκ των υστέρων πως η βόµβα τοποθετήθηκε εκεί από πράκτορες της Άγκυρας, ώστε έτσι να έχει υπάρξει «σοβαρή αιτία» για τα µαύρα γεγονότα που ακολούθησαν στην Κωνσταντινούπολη την ακριβώς επόµενη νύχτα.
Μετά την δηµοσίευση των επίµαχων φωτογραφιών από τις υλικές ζηµιές των δυο κτιρίων της Θεσσαλονίκης, το βράδυ της 6ης Σεπτεµβρίου χιλιάδες οµάδες Τούρκων ξεχύνονται στους δρόµους της Κωνσταντινούπολης κάνοντας «γης µαδιάµ» την ελληνική οµογένεια. Από την πλατεία Ταξίµ µέχρι το Βόσπορο κι από την Προποντίδα και τον Άγιο Στέφανο µέχρι και τα Πριγκιπονήσια, χιλιάδες ελληνικά σπίτια, εµπορικά καταστήµατα και σχολεία Ρωµιών, ορθόδοξοι ναοί και κοιµητήρια κάηκαν, λεηλατήθηκαν και γκρεµίστηκαν. Μέρος του φανατισµένου και ασυγκράτητου τουρκικού όχλου δε δίστασε να βασανίσει µοναχούς και ιερείς, να βιάσει ελληνοπούλες, να βεβηλώσει ορθόδοξους τάφους και νεκρούς και όλα αυτά δε γίνονταν στο πάλαι ποτέ οπισθοδροµικό οθωµανικό σουλτανάτο αλλά στο υποτιθέµενο εκσυγχρονισµένο και δυτικά προσανατολισµένο εκκοσµικευµένο κράτος της Τουρκίας. Τούρκοι αλλά και Τουρκάλες µε σιδηρολοστούς στα χέρια και κάδρα µε προσωπογραφίες του Κεµάλ φώναζαν παθιασµένα «Στο διάβολο οι Έλληνες, Κάτω η Ελλάς» και «Σήµερα θα τους λεηλατήσουµε, αύριο θα τους σφάξουµε». Έντροµοι οι Κωνσταντινουπολίτες αρκετοί έφυγαν κακήν κακώς από την Πόλη, δεκάδες εκτελέστηκαν ενώ άλλοι ξυλοκοπήθηκαν και σκυλεύτηκαν στους δρόµους. Οι τουρκικές αστυνοµικές αρχές ήταν απαθείς και ανύπαρκτες σε όλα αυτά τα τραγικά επεισόδια που εκτυλίσσονταν κατά την διάρκεια αυτής της µατωµένης νύχτας. Όµως το ελληνικό προξενείο και το Φανάρι φυλάσσονταν αυστηρά από την αστυνοµία κι έτσι δεν υπέστησαν καταστροφές. Όπως και το Οικουµενικό Πατριαρχείο έτσι και η τότε ελληνική κυβέρνηση στα γεγονότα του Σεπτεµβρίου του 1955 είχαν µια ήπια και σκόπιµα χλιαρή πολιτική ώστε να αποφευχθεί µε ψυχραιµία η όποια τυχόν έκβαση µιας νέας ολέθριας για την Ελλάδα σύρραξης.
Τα Σεπτεµβριανά την εποµένη µέρα στις 8 του µήνα είχαν πλέον γραφτεί στις πιο µελανές σελίδες της ιστορίας της Κωνσταντινούπολης, ενώ λίγα χρόνια µετά οι δυο πρωταίτιοι µουσουλµάνοι Κοµοτηναίοι βοµβιστές της Θεσσαλονίκης αθωώθηκαν αντί να καταδικαστούν για όλη αυτή την θηριωδία του τουρκικού εθνικισµού, του νέο-οθωµανικού ιµπεριαλισµού και του κεµαλικού νεοτουρκισµού. Το πογκρόµ των Σεπτεµβριανών θα αποτελέσει την Τρίτη «Άλωση» της Πόλης στην συνείδηση του Ελληνισµού ανοίγοντας τον ασκό µιας αλληλουχίας τουρκικών προκλήσεων και επικίνδυνων ελληνοτουρκικών αντιπαραθέσεων δυστυχώς µέχρι και σήµερα.
Πηγές:
• Άγγελος Συρίγος, «Ελληνοτουρκικές Σχέσεις», εκδ: ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα,2021
• Κούµας Μανόλης, «Τα Σεπτεµβριανά του 1955» στο «Ελλάδα 20ος αι. 1950-1960», Α΄τ., εκδ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,Αθήνα,2018
