Γράφει ο Φώτης Αλεξόπουλος
Οικονομολόγος Μέλος του ΙΝΚΑ/Γενική
Ομοσπονδία Καταναλωτών Ελλάδος
Η ευρωπαϊκή οικονομία τα τελευταία πέντε χρόνια δοκιμάστηκε από διαδοχικές κρίσεις. Η πανδημία του Covid-19 το 2020 προκάλεσε βαθιά ύφεση στους μη χρηματοπιστωτικούς τομείς, ιδίως στις υπηρεσίες που έκλεισαν με τα lockdown.
Ακολούθησε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, που ανατίναξε τις τιμές ενέργειας και τροφίμων, δημιουργώντας ένα πρωτοφανές κύμα πληθωρισμού. Από το 2023 μέχρι σήμερα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προσπαθεί με συνεχείς αυξήσεις επιτοκίων να επαναφέρει την σταθερότητα τιμών. Κι όμως, ο πληθωρισμός παραμένει επίμονα υψηλότερος του στόχου, ενώ η ανάπτυξη επιβραδύνεται.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, όλο και περισσότεροι οικονομολόγοι μιλούν για τον κίνδυνο του στασιμοπληθωρισμού, δηλαδή τον συνδυασμό χαμηλής ή μηδενικής ανάπτυξης με υψηλό πληθωρισμό.
Το ερώτημα που τίθεται είναι σαφές: Μπορούν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αποφύγουν αυτή την παγίδα έως το 2026;
Ο πληθωρισμός στην Ευρώπη δεν προήλθε πρωτίστως από υπερβολική εσωτερική ζήτηση, αλλά από εξωγενείς αιτίες. Οι διαταραχές στις εφοδιαστικές αλυσίδες μετά την πανδημία, η εκτίναξη των διεθνών τιμών ενέργειας και οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας αποτέλεσαν τον κύριο μηχανισμό αύξησης τιμών.
Ταυτόχρονα, οι γενναίες δημοσιονομικές ενισχύσεις των κρατών-μελών, παρότι κράτησαν όρθια νοικοκυριά και επιχειρήσεις, τροφοδότησαν σε ορισμένες περιπτώσεις υπερβάλλουσα ζήτηση.
Έτσι, η Ε.Ε. βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα φαινόμενο «εισαγόμενου» πληθωρισμού που γρήγορα έγινε εγχώριο. Οι επιχειρήσεις μετακύλησαν το αυξημένο κόστος στους καταναλωτές, ενώ σε αρκετούς κλάδους παρατηρήθηκε και αύξηση περιθωρίων κέρδους.
Οι αντιφάσεις της πολιτικής
Η απάντηση των κυβερνήσεων και της ΕΚΤ ήταν αναμενόμενη: αυξήσεις επιτοκίων και στοχευμένα μέτρα στήριξης. Ωστόσο,εδώ εμφανίζονται τα διλήμματα.
Από τη μία, οι αυξήσεις επιτοκίων έχουν αρχίσει να αποδυναμώνουν την κατανάλωση και τις επενδύσεις. Εάν η πολιτική αυτή συνεχιστεί αδιάκριτα, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος βαθιάς ύφεσης. Από την άλλη, η υπερβολική χαλάρωση θα τροφοδοτήσει εκ νέου πληθωριστικές πιέσεις.
Οι κυβερνήσεις επίσης κινούνται σε τεντωμένο σχοινί. Οι οριζόντιες επιδοτήσεις στην ενέργεια, που υιοθετήθηκαν το 2022-23, βοήθησαν να αποφευχθεί κοινωνική έκρηξη, αλλά δημιούργησαν τεράστια δημοσιονομικά βάρη και κράτησαν τεχνητά χαμηλά τα κίνητρα εξοικονόμησης. Αντίθετα, τα πιο στοχευμένα μέτρα -π.χ. κουπόνια για τα χαμηλότερα εισοδήματα- είναι κοινωνικά δικαιότερα και οικονομικά βιώσιμα, αλλά συχνά συναντούν πολιτικές αντιδράσεις.
Ποια στρατηγική χρειάζεται;
Για να αποφευχθεί ο στασιμοπληθωρισμός το 2026, η Ευρώπη πρέπει να ακολουθήσει έναν συνδυασμό πολιτικών που δεν θα περιορίζονται μόνο στη νομισματική αυστηρότητα.
Νομισματική σταθερότητα με ευελιξία
Η ΕΚΤ οφείλει να παραμείνει σταθερή στον στόχο του 2%, αλλά να αποφεύγει υπερβολικές κινήσεις που θα βυθίσουν την οικονομία. Χρειάζεται σταδιακή μείωση επιτοκίων μόλις οι πληθωριστικές προσδοκίες σταθεροποιηθούν.
Στοχευμένη κοινωνική προστασία
Οι κυβερνήσεις πρέπει να εγκαταλείψουν τα οριζόντια μέτρα και να ενισχύσουν αποκλειστικά τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά. Έτσι, περιορίζεται η κοινωνική ανισότητα χωρίς να διογκώνεται το έλλειμμα.
Επενδύσεις στην προσφορά
Η ενεργειακή μετάβαση, η διαφοροποίηση πηγών ενέργειας, τα logistics και η τεχνολογία είναι οι πραγματικοί μοχλοί για μείωση του κόστους παραγωγής μεσοπρόθεσμα. Αυτές οι δαπάνες δεν τροφοδοτούν τον πληθωρισμό, αλλά δημιουργούν ανάπτυξη καιανθεκτικότητα.
Αγορά εργασίας με ισορροπία
Μισθολογικές αυξήσεις πρέπει να συνδέονται με την παραγωγικότητα, ώστε να προστατεύεται το εισόδημα χωρίς να τροφοδοτείται φαύλος κύκλος τιμών-μισθών. Παράλληλα, η πολιτεία οφείλει να επενδύσει σε ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης.
Ευρωπαϊκός συντονισμός
Χωρίς κοινές προμήθειες, συντονισμό ενεργειακής πολιτικής και κοινά εργαλεία σταθεροποίησης, οι ανισότητες μεταξύ χωρών θα ενισχυθούν, καθιστώντας την Ευρωζώνη πιο ευάλωτη.
Υπέρ της αυστηρής νομισματικής πολιτικής: εξασφαλίζει την αξιοπιστία της ΕΚΤ και αποτρέπει τη μονιμοποίηση υψηλού πληθωρισμού. Κατά: εάν εφαρμοστεί χωρίς μέτρο, θα οδηγήσει σε ύφεση και ανεργία.
Υπέρ των στοχευμένων κοινωνικών δαπανών: διασφαλίζουν κοινωνική συνοχή και πολιτική σταθερότητα. Κατά: συχνά είναι δύσκολο να εφαρμοστούν δίκαια και να αποφευχθεί η πελατειακή λογική.
Υπέρ των δημόσιων επενδύσεων σε ενέργεια και υποδομές: μειώνουν τη δομική εξάρτηση από εξωγενείς σοκ και ενισχύουν την παραγωγικότητα. Κατά: έχουν υψηλό αρχικό κόστος και αργούν να αποδώσουν.
Ο κίνδυνος στασιμοπληθωρισμού στην Ευρώπη είναι πραγματικός, αλλά όχι αναπόφευκτος. Το 2026 μπορεί να βρει την Ένωση είτε σε μια παγίδα χαμηλής ανάπτυξης με υψηλές τιμές είτε σε μια νέα πορεία ισορροπημένης ανάπτυξης. Το αποτέλεσμα θα κριθεί από τη βούληση των κυβερνήσεων και των θεσμών να κινηθούν συντονισμένα, με πολιτική που θα συνδυάζει κοινωνική δικαιοσύνη και μακροπρόθεσμη στρατηγική.
Η οικονομική ιστορία διδάσκει ότι ο πληθωρισμός είναι ύπουλος αντίπαλος: μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο όταν οι κοινωνίες αντιληφθούν ότι η βραχυπρόθεσμη «εύκολη λύση» η οριζόντια επιδότηση, το φθηνό δανεικό χρήμα, η αναβολή δύσκολων μεταρρυθμίσεων είναι τελικά η πιο ακριβή.
