Γράφει ο Άγγελος Πολύδωρος
Με αφορμή την ταινία «Ο άνθρωπος με το χρυσό χέρι» (The man with the golden arm, 1955) του Otto Preminger που προβάλλεται αυτή την εποχή, και ήταν μια από τις πρώτες ταινίες του Χόλιγουντ που καταπιάστηκαν ανοιχτά με το θέμα του εθισμού, έχοντας και τον Frank Sinatra στον πρωταγωνιστικό ρόλο ενός ανθρώπου που προσπαθεί να απεξαρτηθεί από την ηρωίνη, θυμήθηκα και την ταινία «Ένα καπέλο γεμάτο βροχή» (A hatful of rain, 1957) του Fred Zinnemann που ήταν κι αυτή μια από τις πρώτες που ασχολήθηκαν με το ίδιο θέμα, δείχνοντας τη ζωή ενός βετεράνου του πολέμου που πάσχει από εθισμό στην ηρωίνη και το πώς αυτό το γεγονός επηρεάζει ολόκληρη την οικογένειά του.
Αυτές οι ταινίες αποτελούν πρώιμες προσπάθειες να φέρουν τον εθισμό γενικότερα, στο προσκήνιο της κινηματογραφικής αφήγησης. Κάτι που εθεωρείτο ταμπού και έπεφτε θύμα της λογοκρισίας, εμποδίζοντας με αυτό τον τρόπο να περάσει το μήνυμα των καταστρεπτικών συνεπειών της χρήσης ουσιών. Μιας κατάστασης που σταδιακά άρχισε να αλλάζει από τη δεκαετία του 1960 και μετά, οπότε και ακολούθησαν πολλές ταινίες που ανέδειξαν το θέμα αυτό με διάφορους τρόπους. Όπως παραδείγματος χάριν, «Ο προμηθευτής» (The Connection, 1961) της Shirley Clarke, που είναι πρωτοποριακή για την εποχή της, εστιάζοντας όχι σε ένα μόνο πρόσωπο αλλά στη ζωή μιας ομάδας τοξικομανών που διαμένουν σε ένα διαμέρισμα στη Νέα Υόρκη και περιμένουν τον προμηθευτή τους. Η Shirley Clarke αναδεικνύει έντεχνα την αγωνία της αναμονής και εξερευνά την απόγνωση των χρηστών απέναντι στην έλλειψη των ουσιών και την κατάπτωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Λίγα χρόνια αργότερα, ο «Ξένοιαστος καβαλάρης» (Easy rider, 1969) του Dennis Hopper (ένα από τα πρώτα δείγματα ταινιών δρόμου) έρχεται να διευρύνει τη θεματική του εθισμού και δεν εστιάζει αποκλειστικά στα ναρκωτικά, αλλά παρουσιάζει την κουλτούρα της διακίνησης, την οποία θεωρεί μέρος της ζωής των πρωταγωνιστών (που τους υποδύονται ο σκηνοθέτης και ο Peter Fonda). Οι δύο αυτοί ανυπότακτοι χαρακτήρες ξεκινούν την «επανάστασή» τους έχοντας κερδίσει ένα μεγάλο ποσό χρημάτων από την πώληση ουσιών, στην έναρξη της ταινίας.
Από την άλλη, ο Jerry Schatzberg με την ταινία του «Πανικός στο Νιντλ Παρκ» (The panic in Needle Park, 1971) απεικονίζει τη ζωή των εθισμένων στην ηρωίνη σε αστικό περιβάλλον και ειδικά στο Μανχάταν, γύρω από το περιβόητο Needle Park. Ο Schatzberg δείχνει με ωμότητα τον κύκλο της εξάρτησης και τις επιπτώσεις της στους χρήστες καθώς και στις σχέσεις τους, έχοντας τον Al Pacino σε έναν από τους πρώτους του ρόλους.
Στην από εδώ πλευρά του Ατλαντικού στην Ευρώπη, την ίδια περίπου εποχή κυκλοφορεί η γερμανική ταινία «Christiane F., πόρνη στα 13 για ναρκωτικά» (Christiane F, 1981) του Uli Edel, που είναι βασισμένη στην αληθινή ιστορία της Christiane Felscherinow και παρουσιάζει την πτώση μιας ανήλικης κοπέλας στον κόσμο της ηρωίνης και της πορνείας στο Βερολίνο της δεκαετίας του 1970.
Μερικά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 1995, κυκλοφορούν δυο εμβληματικές ταινίες πάνω στο θέμα, με πρωταγωνιστές γνωστούς και επιδραστικούς ηθοποιούς. Η ταινία «Αφήνοντας το Λας Βέγκας» (Leaving Las Vegas) του Mike Figgis, που αφηγείται την ιστορία ενός αλκοολικού (Nicolas Cage) ο οποίος χάνει τα πάντα λόγω του αλκοόλ και αποφασίζει να μετακομίσει στο Λας Βέγκας για να πιει μέχρι θανάτου και η ταινία «Το τέλος της αθωότητας» (The Basketball Diaries) του Scott Kalvert που βασίζεται στο ημερολόγιο του Jim Carroll, που ως έφηβος μπασκετμπολίστας εθίζεται στην ηρωίνη με ολέθρια αποτελέσματα με τον Leonardo DiCaprio να δίνει μια δυνατή ερμηνεία ως νεαρός που παλεύει με την εξάρτηση.
Εμβληματική παραμένει και η ταινία Trainspotting (1996) του Danny Boyle, η οποία βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Irvine Welsh, ακολουθεί μια ομάδα νέων στο Εδιμβούργο, οι οποίοι είναι εθισμένοι στην ηρωίνη και οι συμπεριφορές τους έχουν επιπτώσεις στην κοινωνία και στις ζωές των πρωταγωνιστικών χαρακτήρων, τον ένα εκ των οποίων υποδύεται εξαιρετικά ο Ewan McGregor, ενώ στο ίδιο περίπου μήκος κινείται και η ταινία «Ρέκβιεμ για ένα όνειρο» (Requiem for a dream, 2000) του Darren Aronofsky, η οποία αφηγείται τις ιστορίες τεσσάρων χαρακτήρων που βυθίζονται στα ναρκωτικά, εστιάζοντας και αυτή στις καταστροφικές συνέπειές των στη ζωή και στην ψυχολογία των χρηστών.
Πέρα από την Αμερική και την Ευρώπη, το θέμα απασχολεί και την Αυστραλία, όπως αναδεικνύεται από την ταινία Candy (2006). Ένα ρομαντικό δράμα του Neil Armfield, που ασχολείται με τον εθισμό ενός ζευγαριού (Heath Ledger και Abbie Cornish) στην ηρωίνη. Οι ερμηνείες των πρωταγωνιστών παρουσιάζουν με ένταση τον αγώνα τους για απεξάρτηση. Όπως και στην ταινία «Ένα όμορφο αγόρι» (A beautiful boy, 2018) που απεικονίζει την αληθινή ιστορία ενός πατέρα (Steve Carell) ο οποίος προσπαθεί έντονα να κατανοήσει και να βοηθήσει τον γιο του (Timothée Chalamet), που παλεύει ενάντια στις μεθαμφεταμίνες.
Συμπερασματικά -και παραμερίζοντας το σύγχρονο binge-watching (τον εθισμό στην παρακολούθηση ολόκληρων τηλεοπτικών σειρών ή μεγάλου αριθμού επεισοδίων τους μέσα σε λίγες ώρες, που μας προέκυψε τα τελευταία χρόνια, με την ανάπτυξη των συνδρομητικών καναλιών), που παρασύρει τους χρήστες και αποτελεί ένα άλλο θέμα προς συζήτηση- θα έλεγα ότι όλες αυτές οι ταινίες απεικονίζουν τις τραγικές συνέπειες του εθισμού στα ναρκωτικά, ή στη χαρτοπαιξία, ή στο αλκοόλ «το πιο σκληρό ναρκωτικό», σύμφωνα με μια έρευνα του δημοσιογράφου Κώστα Τσαρούχα (Εκδ. Άγκυρα, 2000), επειδή είναι «κοινωνικά αποδεκτό, αλλά ουσιαστικά επικίνδυνο», προσφέροντας στο κινηματογραφικό κοινό μια ρεαλιστική, δραματική, σκληρή ματιά στο θέμα και προκαλώντας προβληματισμούς πάνω σε πολλά κοινωνικά, οικογενειακά και προσωπικά ζητήματα.
