Γράφει ο Άγγελος Πολύδωρος
Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας με ιστορίες «μετά το τέλος του κόσμου» (post-apocalyptic) εκτός από το ότι είναι εξαιρετικά δημοφιλείς, αποτελούν και ένα από τα αγαπημένα μου κινηματογραφικά είδη, για το οποίο στο παρελθόν έχω γράψει ολόκληρο πόνημα, που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην «Αμαρυσία». Γι’ αυτό το λόγο μου τράβηξε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον η πρόσφατη ταινία «The end» του Joshua Oppenheimer με την Tilda Swinton και τον Michael Shannon, η οποία εκτός του γεγονότος ότι είναι post-apocalyptic είναι και musical. Ένας δύσκολος συνδυασμός (αν και στο σινεμά τίποτα δεν είναι αδύνατο πλέον), που δεν θα θυμάμαι να έχει υπάρξει παρόμοιος στο παρελθόν. Το story αφορά σε μια ζάπλουτη οικογένεια που ζει στα έγκατα της κατεστραμμένης γης πάνω από 25 χρόνια, χωρίς να της λείπει κανένα αγαθό και εκφράζεται όχι μόνον με πρόζα, αλλά και με τραγούδι και με χορό (ποιος, τη χάρη της).
Το είδος ταινιών μετα-αποκαλυπτικής επιστημονικής φαντασίας, το οποίο περιλαμβάνει ιστορίες ενός ζοφερού (δυστοπικού, όπως το αποκαλούν τα τελευταία χρόνια) μέλλοντος, το οποίο εξερευνά θέματα όπως η επιβίωση, η αναγέννηση της κοινωνίας και οι σχέσεις των ανθρώπων μετά από μια ολοκληρωτική καταστροφή, από την οποία προσπαθούν να ορθοποδήσουν, δεν είναι καινούργιο.
Θα αναφέρω σε παρένθεση ότι πρώτη κινηματογραφική προσπάθεια να αναπαρασταθεί ένας κόσμος σε κατάσταση «μετά από μια κατάρρευση» και την κάνει πρόδρομο του είδους θεωρείται «Ο κόσμος του μέλλοντος» (Things to Come, 1936) του William Cameron Menzies που βασίζεται στο μυθιστόρημα «The shape of things to come» του H.G. Wells.
Από εκεί και ύστερα, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο τερματισμός του με τη χρήση της ατομικής βόμβας, έδωσε πολλές εμπνεύσεις στους ανθρώπους του σινεμά. Όπως επίσης, και οι επιδημίες αργότερα. Ενώ στην εποχή μας έχουμε την κλιματική αλλαγή, που παρέχει αφθονία ιδεών για σενάρια.
Θεωρώ, ότι η πρώτη σύγχρονη, έγχρωμη, εντυπωσιακή και εφιαλτική για την εποχή της, post-apocalyptic ταινία, ήταν η «Μαντ Μαξ: Ο εκδικητής της νύχτας» (Mad Max, 1979) σε σκηνοθεσία George Miller με πρωταγωνιστή τον Mel Gibson να ζει σε έναν κόσμο, ο οποίος μπορεί να βρίσκεται στα πρόθυρα της ολικής κατάρρευσης, αλλά βαδίζει με σιγουριά προς αυτή την κατεύθυνση.
Κυριολεκτικά και μεταφορικά, αποτέλεσε «Αποκάλυψη» το γεγονός ότι δημιούργησε franchise και έθεσε τα θεμέλια για το εν γένει μετα-αποκαλυπτικό σινεμά. Απόδειξη, οι ταινίες που ακολούθησαν, όπως: το «Μαντ Μαξ 2: Εκδικητής πέρα απ’ το νόμο» (Mad Max 2: The Road Warrior, 1981) και το «Μαντ Μαξ: Απόδραση από το βασίλειο του κεραυνού» (Mad Max: Beyond Thunderdome, 1985), οι οποίες εκτός από το ότι εμβαθύνουν στον μετα-αποκαλυπτικό κόσμο, διαθέτουν περισσότερη δράση και σε μεγαλύτερη κλίμακα (αρχίζουν να γίνονται και blockbuster) μέχρι το «Mad Max: Ο δρόμος της οργής» (Mad Max: Fury Road, 2015) που είναι ταυτόχρονα και ένα φαντασμαγορικό road movie που συνδυάζει δράση. ένταση και υπαρξιακή απόγνωση, με φόντο έναν κόσμο που βυθίζεται στο χάος. Έχει μια πιο «κοντινή» αίσθηση στον σημερινό κόσμο σε σχέση με τις μετέπειτα post-apocalyptic ταινίες. Και αναφέρομαι στον Mad Max, επειδή στο διάστημα μεταξύ του πρώτου και του τελευταίου, έχουν παρεισφρήσει κάποιες λιγότερο σαματατζίδικες, πιο ανθρώπινες και περισσότερο σοφιστικέ ταινίες του είδους.
Μια από αυτές είναι και «Ο δρόμος (The Road, 2009), του John Hillcoat με τους Viggo Mortensen και Charlize Theron. Μια σκοτεινή και συναισθηματική ιστορία, βασισμένη στο βραβευμένο μυθιστόρημα του Cormac McCarthy, κατά την οποία πατέρας και γιος προσπαθούν να επιβιώσουν σε έναν ερειπωμένο κόσμο, βαδίζοντας συνεχώς προς τη θάλασσα. Ενώ «Τα παιδιά των ανθρώπων» (Children of Men, 2006) του Alfonso Cuarón με την Julianne Moore και τον Clive Owen, θεωρούν ως μετα-αποκάλυψη έναν κόσμο όπου ύστερα από κάποια πανδημία, οι άνθρωποι δεν μπορούν να τεκνοποιήσουν και στόχος του κεντρικού χαρακτήρα είναι να βοηθήσει στη μεταφορά μιας εγκύου σε ένα καταφύγιο, ώστε να επιτευχθεί μια αναγέννηση του είδους και του πολιτισμού..
Με την πάροδο του χρόνου και την πραγματική έξαρση διαφόρων επιδημιών, θεωρήθηκαν ως post-apocalyptic ταινίες και εκείνες που διαθέτουν και ένα επιπλέον στοιχείο: την μετάλλαξη του ανθρώπινου είδους και αποτελούν μια άλλη ξεχωριστή κατηγορία. Θα αναφερθώ μόνο σε μια (με ιστορικό background), την «Ζωντανός θρύλος» (I Am Legend, 2007) του Francis Lawrence με τον Will Smith στο ρόλο ενός επιζώντος βιολόγου στη Νέα Υόρκη, ο οποίος ενώ προσπαθεί να βρει θεραπεία για μια πανδημία που έχει εξαλείψει την ανθρωπότητα, ενώ πρέπει να αντιμετωπίσει κάποιους που τη γλίτωσαν, αλλά έχουν… κτηνώδεις διαθέσεις.
Η ταινία αυτή έχει παρελθόν. Αποτελεί remake μιας, του Boris Sagal με τον Charlton Heston, που είχε τίτλο «Ο άνθρωπος που αντίκρυσε την κόλαση» (The Omega Man, 1971) και είναι η δεύτερη κινηματογραφική προσαρμογή του μυθιστορήματος «I am legend» του συγγραφέα Richard Matheson. Η πρώτη ήταν «Ο τελευταίος άνθρωπος επί της γης» (The last man on earth, 1964), με πρωταγωνιστή τον Vincent Price, σκηνοθετημένη από τους Ubaldo Ragona και Sidney Salkow, η οποία μάλιστα θεωρήθηκε από πολλούς κριτικούς, ότι χρησιμοποιήθηκε -περίπου ως story board- για τη «Νύχτα των ζωντανών νεκρών» του Τζορτζ Ρομέρο.
Αυτή με τον Charlton Heston, ήταν περισσότερο φιλοσοφική και συνδεδεμένη με τα κοινωνικά ζητήματα της εποχής της. Με την χαρακτηριστική αισθητική των ’70s, περιείχε κάποια κοινωνικά σχόλια για το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων και τον Ψυχρό Πόλεμο και φυσικά πριν καθιερωθεί ο όρος post-apocalyptic. Γι’ αυτό και δεν την ανέφερα πρώτη, αν και έχει όλα τα στοιχεία του είδους.
Εντυπωσιακή και δραματική post-apocalyptic είναι η αλληγορία του Snowpiercer (2013) του Bong Joon Ho με τους Chris Evans, Jamie Bell και την Tilda Swinton, οι οποίοι μετά από μια ολοκληρωτική κλιματική καταστροφή, επιβιώνουν μέσα σε ένα τρένο (το Snowpiercer) που ταξιδεύει αενάως πάνω σε μια παγωμένη γη και μέσα στο οποίο οι επιβάτες είναι υποχρεωμένοι να δημιουργήσουν ένα νέο σύστημα κοινωνικών τάξεων. Μια ιστορία με κοινωνικο-πολιτικές διαστάσεις, συγκρούσεις και δράση σε ένα ιδιαιτέρως κλειστοφοβικό και διαρκώς κινούμενο περιβάλλον.
Θεωρώ ότι η πρώτη με ευχάριστο mood post-apocalyptic ταινία που συνδυάζει συγκίνηση, χιούμορ, περιπέτεια και κοινωνική κριτική, είναι το animation «Γουόλ-Υ» (Wall-E) του 2008 σε σκηνοθεσία Andrew Stanton. Σ’ αυτή την ευαίσθητη παραγωγή της Disney, ένα μικρό ρομαντικό ρομπότ-καθαριστής στην εγκαταλελειμμένη και καλυμμένη με απόβλητα Γη, συναντά ένα άλλο, θηλυκό, ανεξάρτητο και δυναμικό ρομπότ, το οποίο και… ερωτεύεται. Μια διαφορετική προσέγγιση του είδους, έξω από τις καθιερωμένες, όπως άλλωστε και το post-apocalyptic musical που στάθηκε αφορμή γι’ αυτό το άρθρο.
Πριν κλείσω, θυμήθηκα δύο λιγότερο γνωστές, αλλά αξιοσημείωτες ταινίες του είδους: «Ο εκλεκτός» (The Book of Eli, 2010) των Albert & Allen Hughes, στην οποία ένας μοναχικός περιπλανώμενος (Denzel Washington) προσπαθεί να προστατεύσει ένα ιερό βιβλίο που μπορεί να σώσει την ανθρωπότητα και «Αφανισμός» (Annihilation, 2018) του Alex Garland, με τις Natalie Portman, Jennifer και Jason Leigh, όπου μια βιολόγος αναλαμβάνει μια επικίνδυνη αποστολή σε μια γη, στην οποία οι νόμοι της φύσης έχουν ανατραπεί.
Συμπερασματικά, είναι όλες τους ταινίες αλληγορικές θα έλεγα, που ασχολούνται με την κοινωνική κατάρρευση, την αντίδραση της ανθρωπότητας στην απειλή και τις ανθρώπινες σχέσεις υπό την πίεση απέραντης μοναξιάς, έλλειψης βασικών αγαθών και άλλων ακραίων καταστάσεων, που είτε οδηγούν στην ενδοσκόπηση, είτε στην εξωτερίκευση απωθημένων συναισθημάτων και βίαιων αντιδράσεων. Αλληγορικές, ακολουθώντας το ρεύμα κάθε εποχής και διαρκώς εξελισσόμενες.
Άγγελος Πολύδωρος
