Άγονος (και μαρτυρικός) αγώνας αγάπης
Η Αθηνά Λατινοπούλου, άξια ζωγράφος, έχει από καιρό αναδυθεί στον χώρο της λογοτεχνίας. Το πρώτο της, αυτοβιογραφικό σε μεγάλο βαθμό, βιβλίο με τον τίτλο «Οι κορδέλες της δικής μου πραγματικότητας» εκδόθηκε το 2010 από τον εκδοτικό Οίκο «Οίστρος». Ακολούθησε το μυθιστόρημα «Να γίνεις εσύ Θεός» το 2019 που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Βακχικόν». Με το βιβλίο αυτό η συγγραφέας επιχείρησε ένα πρώτο βήμα στην ανίχνευση του κόσμου της ελληνικής επαρχιακής κοινωνίας.
Τώρα, από τον ίδιο εκδοτικό Οίκο κυκλοφορεί το τρίτο βιβλίο της Αθηνάς Λατινοπούλου. Ένα ακόμη μυθιστόρημα με τον τίτλο «Και γύρω… καμιά Αριάδνη». Τίτλος φαινομενικά αινιγματικός αλλά που ωστόσο εκφράζει τη λύση του δράματος που αναπτύσσεται στις σελίδες του βιβλίου, καθώς επικουρείται από την εικονογράφηση του εξωφύλλου: ένα αιμάτινο σκοινί που ξετυλίγεται σε σκοτεινό βάθος. Με το μυθιστόρημα αυτό η Λατινοπούλου ανατέμνει με αποφασιστικό τρόπο την κλειστή κοινωνία της ελληνικής επαρχίας των μέσων του περασμένου αιώνα. Μια εποχή από την οποία η ίδια η συγγραφέας έχει ανεξίτηλα βιώματα, όπως και πολλοί από τη δική μας γενιά.
Ωστόσο, το κοινωνικό πρόβλημα που αποτελεί τον πυρήνα του μυθιστορήματος αυτού και το οποίο καταλήγει να είναι ρυθμιστής συμβάσεων και σχέσεων ατόμων και οικογενειών, όσο κι αν στην ελληνική επαρχία ήταν και παραμένει ακόμη φορτισμένο με δεισιδαιμονικές αντιλήψεις που συσκοτίζουν τη λογική θεώρησή του, σε τελική ανάλυση αποβαίνει πρόβλημα δυσεπίλυτο για κάθε κοινωνία που δεν έχει τη θέληση ή την προπαρασκευή να αποδεχθεί το μη γενικά ομαλό και κατά συνέπεια μη αρεστό ως μη κανονικό.
Έχει παρατηρηθεί ότι ήδη στον κόσμο των παιδιών ένα μειονέκτημα στη σωματική διάπλαση ή μια γενετική δυσμορφία ενός ατόμου ή και μια ιδιαιτερότητα της ιδιοσυγκρασίας του προκαλεί την αποστροφή, την κρυφή ή φανερή λοιδορία ή ακόμη τη βίαιη αντιμετώπιση, τη λεκτική ή και σωματική άσκηση βίας και την περιθωριοποίηση του προβληματικού ατόμου, όχι μόνον παιδιού αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας. Φυσικά, δεν πρόκειται για παιδική ιδιάζουσα συμπεριφορά, καθώς ανάλογες συμπεριφορές επισημαίνονται και στις κοινωνίες των ενηλίκων. Το πρόβλημα παρουσιάζεται οξύτερο όταν το άτομο φέρει το γενετικό στίγμα που το καθιστά δυσπροσάρμοστο και το θέτει αυτόχρημα στο περιθώριο της κοινωνίας.
Μια τέτοια περίπτωση παρουσιάζει το μυθιστόρημα της Λατινοπούλου. Ένα παιδί που γεννιέται με το σύνδρομο Down και που απορρίπτεται σε πρώτη φάση από τον πατέρα που του συμπεριφέρεται με βαρβαρότητα και στη συνέχεια από τη μικρή επαρχιακή κοινωνία που το περιθωριοποιεί είτε αντιμετωπίζοντάς το ως τρελό, ως φορέα δαιμονικού πνεύματος, και επομένως επικίνδυνο για τους κανονικούς ανθρώπους, είτε χρησιμοποιώντας το ως αντικείμενο για βάρβαρους αστεϊσμούς που αλατίζουν τη μονότονη επαρχιακή καθημερινότητα. Μόνον η μητέρα και ο χαρισματικός αδελφός του δείχνουν αγάπη στο παιδί· και κοντά στον αδελφό η κοπέλα με την οποία έχει συνδεθεί και προγραμματίζει να συμβιώσει μαζί της.
Η συμπεριφορά της κοινωνίας γεμίζει με φόβο την ψυχή του προβληματικού παιδιού που αντιδρά ενστικτωδώς με το να κρύβεται για να αποφεύγει την επιθετικότητα του πατέρα και των συντοπιτών του. Από την άλλη, η αγάπη του αδελφού το βοηθάει να ασκήσει τις όποιες νοητικές ικανότητές του, μαθαίνοντάς του να γράφει και να ζωγραφίζει, βρίσκοντας σε αυτές τις ενέργειες την ικανοποίηση και τη χαρά που του στερούν οι άλλοι.
Όμως η κοινωνία παραμένει άτεγκτη. Αρνείται να κατανοήσει το πρόβλημα που τη φοβίζει και όχι μόνον περιθωριοποιεί την οικογένεια αλλά, προκειμένου να αποφύγει κάθε δεσμό μαζί της, φτάνει στη σύλληψη και εφαρμογή απάνθρωπων σχεδίων σε βάρος της. Τελικά, ο χαρισματικός γιος που ουσιαστικά είναι ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος και στον οποίο έχει ανατείλει μια καλή σταδιοδρομία παράλληλα με την ελπίδα μιας οικογενειακής αποκατάστασης, κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος, αποβαίνει το θύμα της μοίρας. Το μίσος για τον ανάξιο πατέρα και η αγάπη του για την άτυχη μητέρα και τον προβληματικό αδελφό, τον οδηγούν στον φόνο του πατέρα, στην πολύχρονη φυλάκιση και τελικά στην αυτοχειρία.
Η Λατινοπούλου με λεπτό χειρισμό εκθέτει τα επιμέρους συμβάντα καθώς ξετυλίγει το κουβάρι του μύθου. Και με ευθύ λόγο περιγράφει τις συμπεριφορές και τις ενέργειες των προσώπων. Βέβαια, μέσα στο σκοτεινό επαρχιακό κλίμα αναφαίνονται πρόσωπα με γνώση και κατανόηση που συντρέχουν την οικογένεια δείχνοντας συμπόνια και φροντίδα. Γιατί η κοινωνία δεν είναι μονοφασική. Αν στην πραγματικότητα προβληματικοί αποδεικνύονται αυτοί που θεωρούν τους εαυτούς τους κανονικούς αποτελώντας την πλειονότητα του κοινωνικού συνόλου, υπάρχουν πλάι τους εκείνοι που μαζί με τη γνώση διαθέτουν ευαισθησία, συμπόνια και αγάπη για τον διπλανό τους που έχει χτυπηθεί από τη μη κανονικότητα.
Το πρόβλημα της αποδοχής του διαφορετικού και του προβληματικού ατόμου είναι υπαρκτό σε κάθε κοινωνία. Απλά, σε μια κλειστή επαρχιακή κοινωνία μεγιστοποιείται. Εάν σήμερα θεσμοθετούνται μέτρα προστασίας των ατόμων που είναι φορείς του προβλήματος, όσο και αν επιδιώκεται η κοινωνική ανοχή, η αποδοχή του προβληματικού ατόμου αποτελεί πεδίο δύσβατο. Αν στην ιστορία της ανθρωπότητας καταγράφονται εμφανείς τρόποι απόρριψης, από τον Καιάδα μέχρι τις μεθόδους των Γερμανών Ναζί, δεν υπάρχει στατιστική που να εμφαίνει την αντίστοιχη ενδοοικογενειακή απόρριψη ή/και άσκηση βίας ή την ιδρυματική ευθύνη απώλειας προβληματικών ατόμων. Η Λατινοπούλου εμμέσως κάνει νύξη για την ιδρυματική συμπεριφορά, όπου συχνά η ανάγκη καταστολής οξύνει το πρόβλημα και οδηγεί σε καταστροφικά, μη αναστρέψιμα αποτελέσματα.
Η ύπαρξη σε μια οικογένεια προβληματικού ατόμου αποτελεί μέγα άχθος. Συχνά οι οικογένειες αποκλείουν από τον κοινωνικό τους περίγυρο το προβληματικό άτομο, που ζει σε κοινωνική απομόνωση είτε στον ίδιο οικογενειακό χώρο είτε σε κάποιο εξειδικευμένο ίδρυμα, επιλεγμένο ανάλογα με την οικονομική επιφάνεια της οικογένειας, όπου παρέχεται κατά το δυνατόν αγωγή, περιποίηση και περίθαλψη. Αυτό όχι χωρίς το διαρκές ενδιαφέρον και τη φροντίδα της οικογένειας. Από την άλλη, υπάρχουν οικογένειες που, ξεπερνώντας τον αρχικό κλονισμό, προτιμούν να δώσουν όλη τους την αγάπη στο προβληματικό άτομο, να το στηρίξουν, να του αναπτύξουν τις νοητικές του δυνατότητες και να καλλιεργήσουν τον συναισθηματικό του κόσμο, ώστε να ζει με αξιοπρέπεια και να νιώθει ασφάλεια στο οικογενειακό περιβάλλον. Αυτό επιδίωξε ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος της Λατινοπούλου, προτείνοντας την αδελφική του αγάπη ως ασπίδα απέναντι στις επιθέσεις των ανεύθυνων ατόμων του κοινωνικού περιβάλλοντος αλλά και ως μέσο βελτίωσης της υπόστασης του πάσχοντος αδελφού του.
Ωστόσο, η σκληρή αλήθεια παραμένει. Όσο κι αν η αγάπη για τον πλησίον, η κοινωνική αλληλεγγύη, η έννομη Πολιτεία αποτελούν πλαίσιο προστασίας για άτομα που βαρύνονται με προσδιοριστικά στοιχεία πέραν των αποδεκτά κοινών, το πρόβλημα των ατόμων αυτών παραμένει οξύ για τις οικογένειες που δοκιμάζονται από την ανάγκη συμβίωσης, υποστήριξης και προστασίας τους. Το καινούργιο βιβλίο της Αθηνάς Λατινοπούλου πέρα από το να θίγει το κοινωνικό πρόβλημα αποτελεί μια ισχυρή φωνή διαμαρτυρίας στην κοινωνική κώφωση και στο θεληματικό κλείσιμο των ματιών απέναντι στα άτομα που έχουν την ανάγκη φροντίδας και στήριξης, ώστε να βιώσουν με καλύτερες συνθήκες τη δυσχερή κατάσταση που τους επιφύλαξε, χωρίς δική τους ευθύνη, η ζωή.
Νίκος Γ. Μοσχονάς
