«Όλβιος όστις ιστορίας έσχε μάθησιν» Ευριπίδης ο νεότερος της τριάδας των τραγικών της αρχαιότητας
Γράφει ο
Μιχάλης Κ. Δερμιτζάκης
Δικηγόρος ε.τ.
Ο θεσμός της απονομής χάριτος δεν είναι τωρινός· οι ρίζες του ξεκινούν απ’ το βαθύ παρελθόν, από την αρχαιότητα, και αποτελεί δείγμα ισχύος αλλά και μεγαλοσύνης. Η χάρη κατά το Ποινικό Δίκαιο είναι Διοικητική πράξη με την οποία ο ανώτατος άρχοντας – Βασιλιάς ή Πρόεδρος της Δημοκρατίας – αίρει ή μετριάζει την ποινή η οποία επιβλήθηκε για αξιόποινη πράξη που δεν έχει εκτιθεί βρίσκεται όμως στο στάδιο έκτισης. Σύμφωνα με το άρθρο 47 του Ελληνικού Συντάγματος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δικαιούται ύστερα από πρόταση του Υπουργού Δικαιοσύνης και γνώμη συμβουλίου που συγκροτείται κατά πλειοψηφία από δικαστές, να χαρίζει, μετατρέπει, ή μετριάζει τις ποινές που επιβάλλουν τα δικαστήρια καθώς και να αίρει τις κάθε είδους συνέπειες ποινών που έχουν επιβληθεί και εκτιθεί. Δικαιούται επίσης μόνο με συγκατάθεση της Βουλής να απονέμει χάρη και σε Υπουργό που καταδικάσθηκε σύμφωνα με το άρθρο 86 του Συντάγματος. Με τη χάρη παύει απλώς η εκτέλεση της ποινής που επιβλήθηκε. Απαραίτητη προϋπόθεση για να δοθεί είναι να γίνει αμετάκλητη η καταδίκη. Η χάρη είναι πάντοτε προσωπική (κατ’ αντίθεση προς την αμνηστία) και δεν μπορεί να δοθεί υπό όρον, αίρεση ή προθεσμία. Αίρει μόνο (εν όλω ή εν μέρει) την έκτιση ποινής, αφήνει όμως την ποινική καταδίκη και δεν παραβλάπτει τα συμφέροντα τρίτων. Δεν θίγονται απ’ αυτήν οι αστικές αξιώσεις του παθόντα, ούτε απαλλάσσει τον καταδικασθέντα από τα έξοδα της ποινικής διαδικασίας που του επιβλήθηκαν. Επίσης δεν αίρονται οι συνέπειες της καταδίκης (στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων κ.λπ.) εκτός εάν το Προεδρικό διάταγμα που απένειμε τη χάρη επεκτείνεται και σ’ αυτές. Αντίθετα με τη χάρη η αμνηστία παρέχεται μόνο για πολιτικά εγκλήματα με νόμο που ψηφίζεται από την Ολομέλεια της Βουλής με πλειοψηφία των 3/5 του συνόλου του Βουλευτών. Αμνηστία για κοινά εγκλήματα δεν παρέχεται ούτε με Νόμο.
Στην Ευρώπη η άσκηση χάριτος από τον αρχηγό του Κράτους – Βασιλιά ή Πρόεδρο της Δημοκρατίας – είχε κατοχυρωθεί για να συμβάλει στην αποκατάσταση της δικαιοσύνης. Αποτελεί με άλλα λόγια η χάρις έναν μηχανισμό διόρθωσης ενδεχόμενων δικαστικών σφαλμάτων ή άμβλυνσης από την επιβολή δυσανάλογα αυστηρών ποινών. Τα κριτήρια για την απονομή της δεν ταυτίζονται με εκείνα που χρησίμευσαν στο δικαστήριο για τον σχηματισμό της δικανικής του κρίσης. Τα κριτήρια αυτά επιβάλλεται να είναι κοινωνικού χαρακτήρα γιατί ο θεσμός της χάριτος οφείλει να εξυπηρετεί τη σωφρονιστική πολιτική που πρεσβεύει η Δημοκρατική Πολιτεία και όχι άλλες σκοπιμότητες και αυτό για να μη τεθούν εν αμφιβόλω τα κίνητρα που επέτρεψαν την καθιέρωσή της ως θεσμού.
Αναδιφώντας τη σχετικά πρόσφατη – τη μεταδικτατορική – ιστορία στην Ελλάδα ο ρέκτης αναγνώστης θα συναντήσει πλειάδα αιτήσεων απονομής χαρίτων που απασχόλησαν κατά καιρούς τους Προέδρους της Δημοκρατίας μας, έκαστος των οποίων έχει υπογράψει σωρεία τέτοιων αποφάσεων. Προς ενημέρωση των φίλων αναγνωστών παραθέτουμε συνοπτικά δύο μόνο τέτοιες περιπτώσεις χορήγησης στο παρελθόν της Προεδρικής εύνοιας η μια απ’ τις οποίες μάλιστα άφησε έντονο το αποτύπωμά της και απασχόλησε για πολλά χρόνια το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και των μέσων ενημέρωσης, συγκεκριμένα:
1η. Τον Απρίλη του 1976 (πενήντα χρόνια πριν) ένα έγκλημα πάθους συγκλονίζει την Ελλάδα. Ένας νεαρός ναύτης του Πολεμικού ναυτικού ο Χρήστος … σκότωσε τον εραστή του Ανέστη… γιατί τον πίεζε να εκδίδεται επ’ αμοιβή. Η ποινή που του επιβλήθηκε από το Ναυτοδικείο ήταν ισόβια κάθειρξη. Πολύ βαριά για να την αντέξει, με τον εγκλεισμό του άλλοτε στις φυλακές ύψιστης ασφάλειας και άλλοτε στα ιδρύματα ψυχικών νοσημάτων. Οι απανωτές αιτήσεις χάριτος που υπέβαλε απορρίπτονταν από τον Ανώτατο Άρχοντα. Η υπόθεση εξελίσσεται σε πολιτικό θρίλερ, η Κυβέρνηση κινδυνεύει με πτώση. Την κατάσταση έσωσε τελικά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ως νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας χορήγησε τη χάρη και διέσωσε το κύρος της Χώρας αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τα ύψιστα αισθήματα αλτρουισμού και ανθρωπισμού που τον κοσμούσαν.
2η. Η κλοπή ήταν πάντα και παραμένει βαρύτατο αδίκημα κατά τον Ποινικό Κώδικα και ατιμωτικό για την Κοινωνία. Το έτος 2012 ο Πρόεδρος Κάρολος Παπούλιας έδωσε χάρη σε πρώην χρήστη ουσιών απεξαρτημένο τότε και εργαζόμενο. Ο οποίος όμως 14 χρόνια πριν όντας ανήλικος και εξαρτημένος είχε κλέψει μια ρόδα αυτοκινήτου και είχε καταδικασθεί σε 4 χρόνια φυλάκιση για την πράξη του αυτή. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας με τη χάρη που του έδωσε έδειξε την ανθρωπιά του, άνοιξε την αγκαλιά του και τον έσωσε.
Αν όμως στην Ελλάδα ο θεσμός της χάριτος λειτουργεί σύμφωνα με τις Συνταγματικές επιταγές και προς το συμφέρον εκείνων για τους οποίους θεσπίσθηκε και δικαιούνται να τον απολαμβάνουν, στις ΗΠΑ η σχετική αρμοδιότητα αν και κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα (Άρθρο ΙΙ, τμήμα 2) δίνει στον εκάστοτε Πρόεδρο την εξουσία να χορηγεί χάρη ή να μειώνει τις ποινές για ποινικά αδικήματα χωρίς νομική υποχρέωση αιτιολόγησης ή περιορισμό στους αποδέκτες. Το τι σημαίνει αυτό μας το αποκάλυψαν με τις ενέργειές τους το τελευταίο διάστημα και οι δύο Πρόεδροι. Και ο πρώην κ. Τζο Μπάιντεν και ο νυν κ. Ντ. Τράμπ. Ο κ. Μπάιντεν αίφνης λίγες ημέρες πριν αποχωρήσει από την Προεδρία των ΗΠΑ απένειμε χάρη στο γυιο του Χάντερ Μπάιντεν και προκαταβολική (!) χάρη εφ’ όρου ζωής για πιθανά(!!) μελλοντικά αδικήματα σε 4 ακόμη μέλη της οικογένειάς του, ακόμη και σε φίλους και πολιτικούς συμμάχους του. Πολιτικά και ηθικά όμως η κίνησή του αυτή εγείρει πολλά ερωτηματικά γιατί ο Χάντερ Μπάιντεν κρίθηκε ένοχος μεταξύ άλλων για ψευδείς δηλώσεις του σχετικά με χρήση ναρκωτικών σε αίτηση αγοράς πυροβόλου όπλου και για φορολογικές παραβάσεις!! Στα ίδια χνάρια με τον προκάτοχό του ο κ. Ντ. Τράμπ την ίδια μέρα που ωρκίσθηκε υπέγραψε και έδωσε χάρη και αυτός σε 1500(!) πολιτικούς του φίλους που είχαν καταδικαστεί για την εισβολή στο Καπιτώλιο μέγαρο όταν έχασε τις εκλογές στις 6 του Γενάρη 2021. Απ’ αυτή την πράξη του και μόνο γίνεται αντιληπτό ποια τακτική θα ακολουθήσει και ο ίδιος στα 4 χρόνια της θητείας του που άρχισε μόλις προχθές. Για την ιστορία πάντως αξίζει να θυμίσουμε στους άρχοντες, για να την τηρούν πιστά όσα χρόνια κυβερνούν, τη σοφή παραίνεση του Πλάτωνα: «ου το ίδιον αλλά το κοινόν ανάγκη μέλειν» (Νόμοι Θ 875 Α).
Η εικόνα πάντως που άφησαν με αυτές τις αποφάσεις τους και οι δύο Πρόεδροι (Μπάιντεν και Τράμπ) είναι πως η Δικαιοσύνη δεν είναι πάντοτε ουδέτερη και αντικειμενική γιατί ενδέχεται να στρεβλωθεί απ’ τους ταγούς της εξουσίας για να εξυπηρετήσουν άνομα προσωπικά και κομματικά συμφέροντα. Ωστόσο αυτό το επιχείρημα έστω και αληθές δεν πρέπει να γίνει αποδεκτό ως επαρκής δικαιολογία για την επιλεκτική χρήση της Προεδρικής Χάριτος. Η ισότητα ενώπιον του Νόμου είναι σε ισχύ και θα παραμείνει εσαεί γιατί είναι ρητή συνταγματική επιταγή. Και γιατί η ιστορική διαδρομή του θεσμού της χάριτος είναι στερρά παγιωμένη.
Η ιστορική μνήμη είναι οδοδείκτης της ζωής, είναι φωτεινός σηματοδότης, προέλαση και κατάκτηση. Ο αρχαίος Ευριπίδης μας διδάσκει και μας παροτρύνει: «Είναι μακάριος και προοδευτικός αυτός που διδάσκεται από την ιστορία». Χρέος των ταγών και ταυτόχρονα συμφέρον των ιδίων και της Κοινωνίας είναι να ακολουθούν πιστά την παραίνεση αυτή.
Πηγές: Προσωπικό μου Αρχείο, Διαδικτυακός Τύπος.
