Ο Nick Haslam (Νικ Χάσλαμ) είναι ένας ψυχολόγος με σπουδαία φήμη, ο οποίος έχει κάνει ποικίλες έρευνες πάνω στην απανθρωποποίηση, γνωστή στα αγγλικά με τον όρο: dehumanization. Μάλιστα, προκειμένου να τονίσει τη βαρύτητα του θέματος στη σύγχρονη διάστασή του ο Haslam λέει χαρακτηριστικά: «Η απανθρωποποίηση δεν συμβαίνει μονάχα σε εποχές πολέμου. Συμβαίνει εδώ και τώρα». (Resnick, 2017)
Πριν αναλύσουμε περαιτέρω το εν λόγω θέμα, οφείλουμε να ορίσουμε πρώτα τι είναι η απανθρωποποίηση. Η απανθρωποποίηση, λοιπόν, αποτελεί την ανημποριά ορισμένων ατόμων να αναγνωρίζουν την ανθρώπινη υπόσταση των συνανθρώπων τους, προσδίδοντάς τους «απάνθρωπα», ακόμη και ζωώδη, χαρακτηριστικά με αποτέλεσμα την άρνηση της εξανθρώπισής τους. Συνεπώς, η απανθρωποποίηση αποτελεί τον πυλώνα πολλών καίριων ζητημάτων που απασχολούν την ανθρώπινη κοινότητα φερ’ ειπείν του ρατσισμού, της γενοκτονίας, του δουλεμπορίου, της εκμετάλλευσης στον τομέα της υγείας και της επιδημίας του αμοραλισμού.
Όσον αφορά το τι προκαλεί την άσκηση της απανθρωποποίησης, οι απόψεις είναι αρκετές. Ορισμένοι ερευνητές εικάζουν ότι η απανθρωποποίηση ενδέχεται να είναι προϊόν ιστορικών και πολιτιστικών καταστάσεων, ενώ επισημαίνουν ότι η ακμή του φανατισμένα αρνητικού λόγου στο πολιτικό πεδίο μπορεί να λειτουργεί ως αιτία και όχι ως συνέπεια της απάνθρωπης φραστικής συμπεριφοράς στις δημόσιες επαφές (Simspon, 2015). Άλλοι, ωστόσο, κρίνουν υπεύθυνους παράγοντες την έλλειψη αλληλεγγύης, καθώς και σε πολλές περιπτώσεις την «τύφλωση» που γεννάται από οικονομικά συμφέροντα.
Η απανθρωποποίηση και η προκατάληψη προς μια κοινωνική ομάδα δεν αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Μια πρόσφατη νευρολογική μελέτη αποκαλύπτει ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται όταν κρίνουμε απάνθρωπα, είναι διαφορετικές από αυτές που δραστηριοποιούνται όταν είμαστε μεροληπτικοί προς μια κοινωνική ομάδα (Bruneau, Jacoby, Kteily, & Saxe, 2017). Συνοπτικά, η προκατάληψη αναγνωρίζει την ανθρώπινη φύση ενός συνανθρώπου, ενώ η απανθρωποποίηση κρίνει έναν συνάνθρωπο ως «υπάνθρωπο». Παρόλα αυτά, η προκατάληψη βοηθάει στο να προβλέψουμε συμπεριφορές απανθρωποποίησης. Αν ένας άνθρωπος χαρακτηρίζει αρνητικά μια κοινωνική ομάδα, η στάση του παρέχει επιπλέον πληροφορίες ώστε να προβλέψουμε αν εγκρίνει την επιθετικότητα προς την ομάδα στόχο (Bruneau 1, Kteily 2 2017).
Προκειμένου να εξαλειφθεί το άγριο φαινόμενο της απανθρωποποίησης οφείλουμε να αντιδρούμε εναντίον άδικων συμπεριφορών, ενώ το κυριότερο όπλο για την άμβλυνση αυτού του φαινομένου αποτελεί η αλλαγή πρωτίστως της ατομικής συμπεριφοράς. Όπως είπε και ο σπουδαίος Θουκιδίδης: «γιγνόμενα μὲν καὶ αἰεὶ ἐσόμενα, ἕως ἂν ἡ αὐτὴ φύσις ἀνθρώπων» (τέτοιες συμφορές γίνονται και πάντα θα γίνονται όσο η φύση του ανθρώπου παραμένει ίδια). Ο Θουκιδίδης εμπνεύστηκε τον εν λόγω στοχασμό από τον εμφύλιο που διατάραξε τον Ελληνισμό στην εποχή του, ωστόσο η διαχρονικότητα της φράσης του είναι απαράμιλλη. Πράγματι αν δεν αλλάξει η άπληστη, εγωκεντρική και χυδαία φύση του ανθρώπου, η απανθρωποποίηση θα παραμείνει ακλόνητη. Γι’ αυτό το πρώτο βήμα για την καταπολέμησή της είναι η άρνηση της υποταγής μας στα προαναφερόμενα επιβλαβή χαρακτηριστικά.
Το θέμα χρήζει αντιμετώπισης, μιας που γυρνώντας στην πρώτη φράση αυτού του άρθρου συμπεραίνει κανείς πως όντως η απανθρωποποίηση δεν συμβαίνει μονάχα στις εμπόλεμες ζώνες, μα αποτελεί τον ίδιο τον πόλεμο, σιωπηλό και αόρατο, που ενσαρκώνεται εδώ και τώρα!
Εν τέλει οι «απάνθρωποι» της υπόθεσης δεν είναι τα θύματα της απανθρωποποίησης, αλλά οι ίδιοι οι θύτες που στερούνται τη μεγαλύτερη αρετή του ανθρώπινου είδους: την ανθρωπιά.
ΙΣΜΗΝΗ ΛΙΝΑΡΔΑΚΗ
Αναφορές
- Resnick, B. (2017): The dark psychology of dehumanization, explained. Vox.
- Simspon, R.M (2015). Dehumanization: its operations and its origins. Law and the Biosciences.
- Bruneau, Jacoby, Kteily, & Saxe, 2017
- 1Bruneau, 2Kteily (2017): Darker Demons of Our Nature: The Need to (Re)Focus Attention on Blatant Forms of Dehumanization.
- 1Department of Management and Organizations, Northwestern University and 2Anneberg School for Communication, University of Pennsylvania.
