Γράφει ο
Φώτης Αλεξόπουλος
Οικονοµολόγος
Μέλος του ΙΝΚΑ/Γενική Οµοσπονδία Καταναλωτών Ελλάδος
Η είδηση ότι το 2025-2026 η Α’ Γυμνασίου της Μεγάλης του Γένους Σχολής στην Κωνσταντινούπολη δεν θα έχει ούτε έναν μαθητή, αποτελεί μια τραγική καμπή στην ιστορία της ελληνικής παρουσίας στην Πόλη. Ένας θεσμός που ιδρύθηκε το 1454, αμέσως μετά την Άλωση, για να κρατήσει ζωντανή τη φλόγα της ελληνικής παιδείας και της ορθόδοξης ταυτότητας, βρίσκεται αντιμέτωπος με το φάσμα της ερήμωσης.
Από την ακμή στην παρακμή της Ρωμιοσύνης της Πόλης
Η ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης αριθμούσε περίπου 200.000 – 250.000 μέλη στις αρχές του 20ού αιώνα. Η Σχολή, γνωστή και ως «Κόκκινο Σχολείο» λόγω της χαρακτηριστικής αρχιτεκτονικής της, υπήρξε για αιώνες το φυτώριο της ηγεσίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αλλά και κέντρο παιδείας με πανβαλκανική εμβέλεια.
Ωστόσο, η διαδρομή του Ελληνισμού της Πόλης σημαδεύτηκε από διαδοχικά χτυπήματα:
1922 – 1923: Η Μικρασιατική Καταστροφή και η Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923) καθόρισαν το νομικό πλαίσιο προστασίας της ελληνικής μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη και της μουσουλμανικής στη Δυτική Θράκη. Παρά το θεσμικό αυτό πλαίσιο, η Τουρκία εφάρμοσε πολιτική σταδιακού περιορισμού.
1942: Ο Φόρος Περιουσίας (Varlık Vergisi), που επέβαλε εξοντωτικές φορολογίες σε μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς, οδήγησε πολλούς Έλληνες σε οικονομική καταστροφή.
Σεπτέμβριος 1955: Τα περιβόητα Σεπτεμβριανά, οργανωμένα πογκρόμ με επίκεντρο την Πόλη, οδήγησαν στη λεηλασία περίπου 4.000 ελληνικών καταστημάτων, 73 εκκλησιών και εκατοντάδων σπιτιών. Περισσότεροι από 30 άνθρωποι δολοφονήθηκαν, χιλιάδες κακοποιήθηκαν, ενώ ακολούθησε μαζική έξοδος Ελλήνων.
1964: Με απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης απελάθηκαν περίπου 12.000 Έλληνες υπήκοοι, ενώ οι οικογένειές τους -περίπου 40.000 άτομα συνολικά- αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Τουρκία. Οι περιουσίες τους κατασχέθηκαν ή εκποιήθηκαν.
Δεκαετίες 1970 – 1980: Περιορισμοί στη λειτουργία ελληνικών σχολείων και η απαγόρευση επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης (1971) συνέβαλαν στην περαιτέρω αποδυνάμωση της μειονότητας.
Σήμερα, οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 2.000 – 2.500 Έλληνες που ζουν στην Κωνσταντινούπολη, αριθμός που καθιστά την ανανέωση της κοινότητας σχεδόν αδύνατη.
Η σιωπή της διεθνούς κοινότητας
Παρά τις κατάφωρες παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η διεθνής κοινότητα παρέμεινε παθητικός θεατής. Ούτε η Κοινωνία των Εθνών, ούτε ο ΟΗΕ, ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση καταδίκασαν ουσιαστικά τις τουρκικές πρακτικές. Ούτε βεβαίως υπήρξε συζήτηση για αποζημιώσεις ή επιστροφή καταπατημένων περιουσιών.
Η σιωπή αυτή ισοδυναμεί με συνενοχή. Διότι η συρρίκνωση του Ελληνισμού της Πόλης δεν ήταν αποτέλεσμα φυσικών αιτίων, αλλά συστηματικών μεθοδεύσεων, ενός αργού αλλά μεθοδικού «εκκαθαρισμού» της ιστορικής παρουσίας του Ελληνισμού στην καθ’ ημάς Ανατολή.
Ένα μάθημα για παλιούς και νέους
Η εικόνα μιας άδειας τάξης στην Α’ Γυμνασίου της Μεγάλης του Γένους Σχολής είναι περισσότερο από ένα στατιστικό στοιχείο. Είναι μια ιστορική υπενθύμιση: ότι οι λαοί μπορεί να χάσουν όχι μόνο εδάφη, αλλά και μνήμη, εάν δεν προστατεύσουν έγκαιρα την ταυτότητά τους.
Η Σχολή παραμένει ζωντανό σύμβολο του Ελληνισμού της Πόλης, ακόμη κι αν οι αίθουσές της αδειάζουν. Γιατί η ιστορική μνήμη δεν σβήνει. Και γιατί οι νέες γενιές οφείλουν να γνωρίζουν – όχι μόνο τις στιγμές δόξας, αλλά και τις πληγές που έμειναν ανοιχτές.
