Γράφει ο Νίκος Ιγγλέσης, Δημοσιογράφος – Μέλος του IHA.
Α’ ΜΕΡΟΣ
Με μια σειρά τριών άρθρων, ο Νίκος Ιγγλέσης αναφέρεται στο διαρκώς επίκαιρο θέμα των θαλασσίων ζωνών και επιχειρεί να ξεδιαλύνει τη μεγάλη σύγχυση που υπάρχει γύρω απ’ αυτό.
Για τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών, οι συχνές αναφορές σε έννοιες όπως χωρικά ύδατα, εσωτερικά ύδατα, κλείσιμο κόλπων – ευθείες γραμμές βάσης, συνορεύουσα ζώνη, υφαλοκρηπίδα, Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ),πλήρης ή μειωμένη επήρεια, κυριαρχία, κυριαρχικά δικαιώματα, συνεκμετάλλευση, συνδιαχείριση κ.ά. δεν γίνονται κατανοητές και κατά συνέπεια δεν γίνεται κατανοητό το εκάστοτε διακύβευμα.
Διαχρονικά, οι ελληνικές κυβερνήσεις δήλωναν ότι μία και μόνο διαφορά έχουμε με την Τουρκία, αυτή της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Από το 2019 ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης και στελέχη της κυβέρνησής του στις δηλώσεις τους αναφέρονται σε οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών με τη γειτονική Τουρκία, σε αντίθεση με το Υπουργείο Εξωτερικών, υπό τον Ν. Δένδια, που εξακολουθούσε, σ’ όλες τις ανακοινώσεις του, να μιλάει για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ.
Στη σύγχυση που επικρατεί συμβάλλουν και ορισμένοι γεωπολιτικοί αναλυτές, ειδικοί του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας και δημοσιογράφοι που «παρελαύνουν» καθημερινά από τα μέσα ενημέρωσης. Λέγονται ανακρίβειες, αναλύονται μονομερώς και λανθασμένα τα δεδομένα προκειμένου οι πολίτες να οδηγηθούν στο επιθυμητό συμπέρασμα, που δεν είναι άμοιρο των πολιτικών επιλογών που έχουν προαποφασιστεί. Έτσι δημιουργείται και πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθούν στην κοινωνία θεωρίες συνωμοσίας όπως: «Όλα είναι από καιρό συμφωνημένα», «Οι σύμμαχοι μάς έχουν πουλήσει», «Η προδοσία έχει συντελεστεί» κ.ά.
Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, οι θαλάσσιες ζώνες είναι τέσσερεις: Τα χωρικά ύδατα, η συνορεύουσα ζώνη, η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ. Ας τις δούμε λίγο πιο αναλυτικά παρ’ όλο που το θέμα είναι τεράστιο και έχει πολλές διαστάσεις:
- Χωρικά Ύδατα ή Αιγιαλίτιδα Ζώνη ή Χωρική Θάλασσα
Σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας του ΟΗΕ (UNCLOS III του 1982) κάθε παράκτιο κράτος έχει δικαίωμα να επεκτείνει μονομερώς τα χωρικά ύδατά του μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια ή 22,2 χιλιόμετρα (ένα ν.μ. 1.850 μέτρα). Όλες σχεδόν οι παράκτιες χώρες (149) του κόσμου έχουν ανακηρύξει χωρικά ύδατα 12 ν.μ. Σε περίπτωση που οι αντικείμενες ή προσκείμενες ακτές, άλλου κράτους, βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 24 ν.μ. (12 + 12) τότε τα χωρικά ύδατα καθορίζονται με βάση τη γραμμή, χωρίς να απαιτείται διαπραγμάτευση.
Η έκταση των χωρικών υδάτων καθορίζεται από σημεία βάσης επί της ακτογραμμής, ή από ευθείες γραμμές βάσης (εφ’ όσον έχουν χαραχθεί) επί των ακτών της ηπειρωτικής χώρας, των νησιών, ακόμη και των ακατοίκητων βραχονησίδων. Στα χωρικά ύδατά του, κάθε κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία όπως ακριβώς στο έδαφος και μπορεί να εκμεταλλεύεται όλους τους πόρους της θάλασσας (π.χ. αλιεία), του βυθού και του υπεδάφους του βυθού (π.χ. υδρογονάνθρακες). Υπάρχουν κάποιες διαφορές μόνο σχετικά με τη ναυσιπλοΐα (αβλαβής διέλευση – δίαυλοι ανοιχτής θάλασσας).
Η Ελλάδα από το 1936 έχει ορίσει χωρικά ύδατα 6 ν.μ. Το 1995 η χώρα μας κύρωσε τη Σύμβαση για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και την ίδια χρονιά η τουρκική Εθνοσυνέλευση διατύπωσε την απειλή πολέμου (casus belli) αν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά ύδατά της στο Αιγαίο. Επί 28 χρόνια, το φοβικό σύνδρομο, η ηττοπάθεια και η κατευναστική πολιτική όλων των ελληνικών κυβερνήσεων, κατέστησαν τον παράνομο τουρκικό εκβιασμό άκρως αποτελεσματικό. Σημειώνουμε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει, από το 1964, χωρικά ύδατα 12 ν.μ. Η Τουρκία επίσης έχει καθορίσει 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο και στις ακτές της στη Μεσόγειο, βόρεια της Κύπρου, ενώ στο Αιγαίο και σε τμήμα της Ανατ. Μεσογείου έχει 6 ν.μ.
Με τα σημερινά χωρικά ύδατα των 6 ν.μ. στην Ελλάδα ανήκει το 43,5% του Αιγαίου, στην Τουρκία το 7,5% και το 49% είναι διεθνή ύδατα – ανοιχτή θάλασσα. Αν τα χωρικά ύδατα επεκταθούν στα 12 ν.μ. στην Ελλάδα θα ανήκει το 71,5% του Αιγαίου (λόγω των χιλιάδων νησιών και νησίδων), στην Τουρκία το 8,8% και μόνο το 19,7% θα παραμείνουν διεθνή ύδατα.
Σημειώνουμε ότι η ελληνική ακτογραμμή (ηπειρωτική και νησιωτική) είναι 13.676 χλμ. (11η παγκοσμίως) και η τουρκική 7.200 χλμ. (17η παγκοσμίως). Αυτά για τους ελληνόφωνους που μιλούν για την μεγάλη ακτογραμμή της Τουρκίας που δήθεν αδικείται. Η Τουρκία δεν αδικείται, αλλά, μειονεκτεί από τη Γεωγραφία, γι’ αυτό επιδιώκει να την αλλάξει – διεκδικεί 150 μικρά νησιά του Αιγαίου.
Η Ελλάδα οφείλει να επεκτείνει τα χωρικά ύδατά της στα 12 ν.μ. σ’ όλη την επικράτειά της, με ταυτόχρονο καθορισμό διαύλων ναυσιπλοΐας (αβλαβούς διέλευσης) προς την ανοιχτή θάλασσα. Η επέκταση, που έγινε πρόσφατα, μόνο στο Ιόνιο Πέλαγος, μέχρι το ακρωτήριο Ταίναρο, επιβεβαιώνει την τουρκική θέση ότι το Αιγαίο Πέλαγος είναι ειδική περίπτωση -ημίκλειστη θάλασσα- στην οποία δεν ισχύουν οι βασικές, αλλά, οι ειδικές πρόνοιες του Διεθνούς Δικαίου. Το ίδιο ισχύει αν γίνει μερική επέκταση, όπως φημολογείται, στην Αν. Μεσόγειο, νότια της Κρήτης, Κάσου, Καρπάθου και Ρόδου. Μια επέκταση των χωρικών υδάτων θα συμπαρασύρει και την επέκταση του εναέριου χώρου από τα σημερινά 10 στα 12 ν.μ. Η επέκταση των χωρικών υδάτων έπρεπε να είχε γίνει εδώ και πολλά χρόνια, όταν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκότερες. Ακόμα μπορεί να γίνει. Αύριο ίσως θα είναι πολύ αργά. Ένα δικαίωμα που δεν ασκείται, για πολλές δεκαετίες, αποδυναμώνεται όχι τυπικά αλλά ουσιαστικά. Της επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. πρέπει βεβαίως να προηγηθεί διπλωματική προετοιμασία και στρατιωτική ετοιμότητα.
1α. Κόλποι – Ευθείες γραμμές βάσης – Εσωτερικά Ύδατα
Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, κάθε κράτος μπορεί να χαράξει ευθείες γραμμές βάσης οι οποίες θα κλείσουν τους κόλπους της ακτογραμμής του. Οι γραμμές αυτές όμως δεν μπορούν να έχουν μήκος μεγαλύτερο των 24 ν.μ. Αν ένας κόλπος έχει άνοιγμα μεγαλύτερο των 24 ν.μ. τότε η ευθεία γραμμή βάσης υποχωρεί στο εσωτερικό του, μέχρι το σημείο που δεν θα υπερβαίνει τα 24 ν.μ.
Οι ευθείες γραμμές βάσης μπορούν να χαραχθούν εκτός από τους κόλπους και σε συστάδα νησιών που βρίσκονται κατά μήκος των ακτών και σε άμεση γειτνίαση με αυτές (είναι αμφιλεγόμενες οι ευθείες γραμμές μεταξύ των νησιών στον χάρτη παραπλεύρως). Αν χαραχθούν ευθείες γραμμές βάσης, τότε το εύρος των χωρικών υδάτων αρχίζει να προσμετράται από τις γραμμές αυτές και προς τα έξω. Τα θαλάσσια ύδατα προς την εσωτερική πλευρά της γραμμής βάσης θεωρούνται εσωτερικά ύδατα του κράτους και δεν προσμετρώνται στα χωρικά ύδατα – είναι σαν να πρόκειται για έδαφος.
Η Ελλάδα, μέχρι σήμερα, δεν έχει κλείσει τους κόλπους με τη χάραξη ευθειών γραμμών βάσης. Αν συνέβαινε αυτό θα επέκτεινε τα χωρικά ύδατά της, κατά ένα ποσοστό, προς την ανοιχτή θάλασσα είτε αυτά είναι 6 είτε 12 ν.μ. Η Τουρκία έχει χαράξει ευθείες γραμμές βάσης σ’ όλες τις ακτές της στο Αιγαίο από το 1965. Το κλείσιμο των κόλπων και η χάραξη ευθειών γραμμών βάσης μπορεί και πρέπει να γίνει άμεσα, ανεξάρτητα των όποιων άλλων αποφάσεων (επέκταση χωρικών υδάτων, ανακήρυξη ΑΟΖ κ.λπ.). Ούτε αυτό δεν έχουν τολμήσει μέχρι σήμερα οι φοβικές ελληνικές κυβερνήσεις.
- Συνορεύουσα Ζώνη
Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, μετά τα χωρικά ύδατα μπορεί να οριστεί μία Συνορεύουσα Ζώνη, η οποία δεν μπορεί να εκτείνεται πέρα από τα 24 ν.μ. από τις γραμμές βάσης (π.χ. 12 ν.μ. χωρικά ύδατα και στη συνέχεια άλλα 12 ν.μ. Συνορεύουσα Ζώνη). Σ’ αυτή τη Ζώνη το παράκτιο κράτος έχει την εξουσία να ελέγχει, να κάνει νηοψίες και να τιμωρεί παραβιάσεις νόμων και κανονισμών που διεπράχθησαν στο έδαφός του ή στα χωρικά ύδατά του και αφορούν τελωνειακά, δημοσιονομικά, μεταναστευτικά ή υγειονομικά θέματα.
