Γράφει ο Νίκος Ιγγλέσης, Δημοσιογράφος – Μέλος του IHA.
Β’ ΜΕΡΟΣ
3. Υφαλοκρηπίδα
Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους συνίσταται από τον θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφός του (όχι την υπερκείμενη θάλασσα) και εκτείνεται μέχρι 200 ν.μ. από τις ηπειρωτικές και νησιωτικές ακτές του. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να φτάσει μέχρι τα 350 ν.μ., μέχρι το απώτερο όριο του υφαλοπλαισίου. Τέτοιες βέβαια αποστάσεις υπάρχουν μόνο στους ωκεανούς, όχι στη Μεσόγειο Θάλασσα. Η υφαλοκρηπίδα είναι προέκταση του εδάφους (γεωλογικό μέγεθος) και υφίσταται εξ υπαρχής (ad initio) και από το γεγονός αυτό καθαυτό (ipso facto), γι’ αυτό δεν χρειάζεται να ανακηρυχθεί παρά μόνο να οριοθετηθεί με τις απέναντι ή παρακείμενες χώρες. Αντίθετα η ΑΟΖ, που είναι νομική έννοια, αν δεν ανακηρυχθεί ή οριοθετηθεί, δεν υφίσταται.
Στην υφαλοκρηπίδα το παράκτιο κράτος δεν ασκεί κυριαρχία (όπως στα χωρικά ύδατα) αλλά κυριαρχικά δικαιώματα, που έχουν σχέση με την εκμετάλλευση του βυθού (π.χ. πολυμεταλλικοί κόνδυλοι) και του υπεδάφους (π.χ. υδρογονάνθρακες). Το εύρος της υφαλοκρηπίδας (όπως και της ΑΟΖ) δεν επηρεάζεται από το εύρος των χωρικών υδάτων. Αν τα χωρικά ύδατα είναι π.χ. 6 ν.μ. τότε η υφαλοκρηπίδα μπορεί να είναι μέχρι 194 ν.μ., αν τα χωρικά ύδατα είναι π.χ. 12 ν.μ. τότε η υφαλοκρηπίδα δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 188 ν.μ. Το ίδιο ισχύει και για την ΑΟΖ.
Η Ελλάδα, μέχρι σήμερα, έχει συμφωνήσει μια μόνο οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας, το 1977 με την Ιταλία, όταν δεν υπήρχε η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982. Η γραμμή οριοθέτησης καθορίστηκε με τη χρήση 16 μόνο συντεταγμένων (σημεία βάσης). Η Τουρκία ισχυρίζεται, ενάντια στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, ότι όλα τα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα, γιατί επικάθονται πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας. Έτσι απαιτεί τον διαμερισμό του Αιγαίου στη μέση (25ος Μεσημβρινός), μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών Ελλάδας και Τουρκίας.
Για τα νησιά του Αιγαίου, ανατολικά του 25ου Μεσημβρινού, υποστηρίζει ότι βρίσκονται «στη λάθος πλευρά της μέσης γραμμής». Αντίστοιχο ισχυρισμό -μη ύπαρξης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ- προβάλλει και έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η αυθαίρετη και μονομερής αυτή -σύμφωνα με τα συμφέροντά της- ανάγνωση του Δικαίου της Θάλασσας από την Τουρκία την οδήγησε στην υπογραφή του τουρκολιβυκού μνημονίου και στη θέση ότι έχει κοινά θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Πρόκειται για παραλογισμό και θρασύτητα ενός μη κανονικού κράτους που βασίζεται στο «δίκαιο του ισχυρού».
Η Τουρκία εκδίδει κατά διαστήματα navtex για εξερεύνηση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας νότια της Ρόδου και του Καστελλόριζου, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για τουρκική υφαλοκρηπίδα. Μελλοντικά μπορεί να δούμε navtex και για γεωτρήσεις στην ίδια περιοχή, όπως έχει κάνει, 5 φορές, στην κυπριακή ΑΟΖ. Οι navtex αυτές είναι παράνομες επειδή ακριβώς αφορούν σε αναζήτηση φυσικών πόρων σε μια υφαλοκρηπίδα που δεν έχει οριοθετηθεί και άρα υπάρχει ελληνική διεκδίκηση. Οι Τούρκοι θα είχαν κάθε δικαίωμα να εκδίδουν navtex, π.χ. για στρατιωτικές ασκήσεις ή για επιστημονική έρευνα των υδάτων στην ανοιχτή θάλασσα, πέραν των 6 ν.μ. που είναι τα σήμερα χωρικά ύδατα της Ελλάδας.Το 2011 με τον νόμο 4001 (Νόμος Μανιάτη) η Ελλάδα όρισε θαλάσσια οικόπεδα επί της υφαλοκρηπίδας της από το βόρειο Ιόνιο έως νότια της Κρήτης. Στον νόμο αυτόν αναφέρεται ότι: «Ελλείψει συμφωνίας οριοθέτησης με γειτονικά κράτη των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή αντικείμενες με τις ελληνικές, το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ (αφ’ ης κηρυχθεί) είναι η μέση γραμμή». Ο νόμος 4001 έχει κατατεθεί στο Γραφείο Ωκεάνιων Υποθέσεων και Δικαίου της Θάλασσας του ΟΗΕ (DOALOS) και έχει δημοσιευθεί στο Δελτίο που εκδίδει αυτό το Γραφείο.
Αντίθετα, η Κυπριακή Δημοκρατία το 2019 απέστειλε στην Τουρκία τις συντεταγμένες για οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ των βόρειων κατεχόμενων ακτών της και των αντίστοιχων τουρκικών. Η Τουρκία βεβαίως απέρριψε τη σχετική ρηματική διακοίνωση γιατί δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία.
Η Ελλάδα, με μεγάλη καθυστέρηση και εξ αιτίας της τουρκικής επιθετικότητας, προχώρησε τον Ιούνιο του 2020 σε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία. Βάσει της οριοθέτησης αποτέλεσε η Συμφωνία του 1977 για την υφαλοκρηπίδα. Η οριοθέτηση έγινε με μικρές παρεκκλίσεις από τη μέση γραμμή. Συγκεκριμένα στο νότιο άκρο (Στροφάδες) η μέση γραμμή μετατοπίστηκε κατά 2,75 ν.μ. και στο βόρειο άκρο (Οθωνοί) κατά 1,4 ν.μ. εις βάρος της Ελλάδας. Αντίθετα στο κέντρο (Κεφαλονιά) η γραμμή μετατοπίστηκε, σε δύο σημεία, κατά 0,5 και 2,8 ν.μ. εις βάρος της Ιταλίας.
Ο απόλυτος αιφνιδιασμός από το τουρκολιβυκό μνημόνιο (Νοέμβριος 2019) ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση, ως επισπεύδουσα, να προχωρήσει σε μερική οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο (Αύγουστος 2020). Η οριοθέτηση μεταξύ 26ου και 28ουΜεσημβρινού έγινε με σημαντική παρέκκλιση από τη μέση γραμμή. Η Ελλάδα περιορίστηκε στο 44% και η Αίγυπτος έλαβε το 56% της περιοχής που οριοθετήθηκε.
Αυτά παθαίνει όποιος βρεθεί στην ανάγκη.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η περιοχή ανατολικά του 28ου Μεσημβρινού, που αρχίζει από τη μέση περίπου των νότιων ακτών της Ρόδου, περιλαμβάνει το Σύμπλεγμα της Μεγίστης (Καστελλόριζο) και φτάνει μέχρι την ΑΟΖ της Κύπρου, έμεινε χωρίς οριοθέτηση. Είναι αυτή η περιοχή που στο σύνολό της διεκδικείται από την Τουρκία ως τμήμα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Η μερική οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο ακυρώνει πρακτικά (όχι νομικά) το τουρκολιβυκό μνημόνιο αλλά, αφήνει «ανοιχτή την πόρτα» στις τουρκικές διεκδικήσεις.
4α. Η ΑΟΖ στο Αιγαίο Πέλαγος
Στην περίπτωση επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. η εναπομένουσα ανοιχτή θάλασσα (19,7%) του Αιγαίου θα είναι, στο συντριπτικά μεγαλύτερο τμήμα της, ελληνική ΑΟΖ. Μόνο μεταξύ Λήμνου και Λέσβου (στην έξοδο των Στενών) υπάρχει η δυνατότητα στην Τουρκία να αποκτήσει μια μικρής έκτασης ΑΟΖ. καθώς και σε δύο πολύ στενές λωρίδες θάλασσας μεταξύ Λέσβου – Χίου και Χίου – Σάμου – Ικαρίας.
Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, η δικαιοδοσία σε ΑΟΖ προϋποθέτει την ύπαρξη χωρικών υδάτων πίσω απ’ αυτήν. Η ΑΟΖ υφίσταται μόνο ως συνέχεια των χωρικών υδάτων. Δεν μπορεί, δηλαδή, ένα κράτος να διεκδικεί ΑΟΖ σε θάλασσα που δεν έχουν προβολή τα χωρικά ύδατά του ή περιβάλλεται από χωρικά ύδατα άλλου κράτους. Στην περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. σχεδόν όλη η ανοιχτή θάλασσα στο Βόρειο Αιγαίο, στο Κρητικό Πέλαγος και σε άλλα σημεία θα αποτελέσουν τμήμα της ελληνικής ΑΟΖ. Το Αρχιπέλαγος θα έχει καταστεί «ελληνική λίμνη», το ίδιο όμως δεν συμβαίνει στην Αν. Μεσόγειο.
Η διαχρονική αβελτηρία των ελληνικών κυβερνήσεων από το 1995 (κύρωση από τη Βουλή της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας) έχει οδηγήσει σε «σαλαμοποίηση» της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας στις θαλάσσιες ζώνες. Αυτή η κατάσταση, εκτός άλλων αμφισβητήσεων που εγείρει, στερεί από την Ελλάδα τη δυνατότητα να εκμεταλλευτεί τους θαλάσσιους πόρους στο Αιγαίο και σε μεγάλο μέρος της Ανατ. Μεσογείου. Σημειώνεται ότι σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών από έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί το σημαντικότερο τμήμα υδρογονανθράκων βρίσκεται στην Ανατ. Μεσόγειο και όχι στο Αιγαίο.
Για να προχωρήσει όμως μια ελληνική κυβέρνηση στην ανακήρυξη της συνολικής ΑΟΖ και την οριοθέτησή της, όπου αυτό είναι εφικτό, απαιτείται ένα ισχυρό κίνητρο. Ποιο είναι αυτό: Μα η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων. Αυτό το κίνητρο δεν υπάρχει σήμερα, γιατί όλο το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα έχει προσχωρήσει στο αφήγημα της «πράσινης μετάβασης» λόγω της κλιματικής αλλαγής. Κλιματική αλλαγή υφίσταται, αλλά εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Το κλίμα στη Γη αλλάζει, όχι λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, αλλά λόγω της δραστηριότητας του Ήλιου. Γι’ αυτό είχαμε στο παρελθόν τις περιόδους των παγετώνων που τις ακολούθησαν οι κατακλυσμοί. Η κλιματική αλλαγή στο παρελθόν ήταν η αιτία που εξαφανίστηκαν τα μαμούθ, οι δεινόσαυροι και άλλα είδη.
Η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η ημικατεχόμενη Κύπρος έχουν προχωρήσει στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στις ΑΟΖ τους. Η Τουρκία έχει αγοράσει τέσσερα θαλάσσια γεωτρύπανα για να εκμεταλλευτεί τους υδρογονάνθρακες. Μόνο η Ελλάδα παραμένει προσκολλημένη στην «πράσινη μετάβαση», παρόλο που εκπέμπει μόλις το 0,2% των παγκόσμιων εκπομπών CO2.
Διαβάστε επίσης: Το διακύβευμα στις θαλάσσιες ζώνες
Στο επόμενο (Γ’ ΜΕΡΟΣ): • Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης • Η τουρκική αντίδραση
