Γράφει ο Κυριάκος Περιστέρης, πολιτικός επιστήμονας.
O Ρεαλισμός στις διεθνείς σχέσεις, θεωρεί ότι πως η ιστορία είναι ένας επαναλαμβανόμενος αγώνας για εξουσία μεταξύ ανταγωνιζόμενων δρώντων. Μία από τις πιο σημαντικές έννοιες του Ρεαλισμού είναι η “αναρχία”: ότι δηλαδή δεν υπάρχει κάποιου είδους διαιτητής για να επιλύσει τις διαφορές μεταξύ των κρατών. Σύμφωνα με τον Ρεαλισμό, τα κράτη είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες στο διεθνές σύστημα.
Tα κράτη δεν μπορούν να βασιστούν σε τρίτους δρώντες καθώς κύριο στοιχείο του συστήματος είναι ο ανταγωνισμός. Πρέπει να προωθήσουν το συμφέρον τους μέσω της αυτοβοήθειας
Στον αντίποδα, ο Φιλελευθερισμός θεωρεί πως το διεθνές περιβάλλον μπορεί να διέπεται από κανόνες και θεσμούς μέσω της σύστασης και δράσης διεθνών οργανισμών, την εξάπλωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του ελεύθερου εμπορίου
Με άξονα τα ανωτέρω η διεθνής κοινότητα μπορεί να εξελιχθεί και να αλλάξει προς την κατεύθυνση της ειρήνης και της συνεργασίας. O ρεαλισμός ενώ επιτυγχάνει στην ανάλυση των συγκρούσεων και μιας ορισμένης συμπεριφοράς των κρατών, αδυνατεί να εξηγήσει την συνεργασία, και την συμμετοχή μη κρατικών φορέων στο διεθνές σύστημα. Από την άλλη, ο Φιλελευθερισμός είναι μια πλουραλιστική θεωρία η οποία λαμβάνει υπόψιν την πολυπλοκότητα του διεθνούς περιβάλλοντος και επομένως η άποψη του για την δυνατότητα αλλαγής στον διεθνή χώρο είναι πολύ πιο πειστική σε σχέση με την άποψη του Ρεαλισμού. Ωστόσο, ο Φιλελευθερισμός δεν λαμβάνει υπόψιν άλλους παράγοντες όπως η ταξική διαφοροποίηση, η ταυτότητα και η υποκειμενικότητα στο διεθνές περιβάλλον.
Κατά τον Ρεαλισμό, το διεθνές σύστημα χαρακτηρίζεται από συνεχή ανταγωνισμό για την ισχύ. Ο Ρεαλισμός μπορεί να ταξινομηθεί περαιτέρω σε δύο υποκατηγορίες: τον Κλασσικό Ρεαλισμό και τον Νεορεαλισμό ή Δομικό Ρεαλισμό. Κατά τον κλασικό ρεαλισμό για τον ανταγωνισμό είναι υπεύθυνη η ανθρώπινη φύση. Ο άνθρωπος θεωρείται ένα εγωιστικό και ωφελιμιστικό ον που νοιάζεται μόνο για την ικανοποίηση ατομικών επιθυμιών.
Ο Νεορεαλισμός βασίζεται στον Κλασσικό Ρεαλισμό. Κατά αυτόν το ίδιο το διεθνές σύστημα υπεύθυνο για τις συγκρούσεις και την ανασφάλεια. Απούσης διεθνούς διαιτησίας τα ζητήματα , τα ίδια τα κράτη οφείλουν να διασφαλίσουν την επιβίωση τους. Επί τω σκοπώ αυτό στρατιωτικές τους δυνατότητες. Αυτή η επέκταση όμως δημιουργεί αίσθημα ανασφάλειας σε άλλα κράτη.
Επομένως, και αυτά επεκτείνουν τις δικές τους στρατιωτικές δυνατότητες, και αυτό συνεχίζεται σαν ένας ατέρμονος κύκλος φόβου και δυσπιστίας. Αυτό είναι το δίλημμα ασφαλείας. Αν ένας παράγοντας αποκτήσει περισσότερη δύναμη στο διεθνές σύστημα, τότε ένας άλλος παράγοντας ή μια συμμαχία παραγόντων θα προσπαθήσει να αντισταθμίσει αυτή την δύναμη. Αυτό ονομάζεται η “ισορροπία δυνάμεων”. Το διεθνές σύστημα χαρακτηρίζεται εν γένει από διακυμάνσεις στην ισορροπία δυνάμεων.
Ο Φιλελευθερισμός. με άξονα την καντιανή επιχειρηματολογία ενστερνίζεται την θεωρία της “αιώνιας ειρήνης” η οποία βασίζεται σε τρεις αρχές: όλα τα κράτη πρέπει να έχουν δημοκρατία, όλες οι δημοκρατίες θα πρέπει να ξεκινήσουν μια διεθνή συμμαχία και να φτιάξουν έναν διεθνή οργανισμό. Τέλος, θα πρέπει να υπάρχουν καθολικά και διεθνή ανθρώπινα δικαιώματα για όλους τους ανθρώπους στον κόσμο. Η πρώτη αρχή αποτέλεσε την βάση της “Θεωρίας της Δημοκρατικής Ειρήνης”. Η δεύτερη αρχή αποτέλεσε την βάση της ιδέας των διεθνών οργανισμών, όπως ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών. Η τρίτη αρχή φυσικά αποτέλεσε την βάση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Θεωρία της Δημοκρατικής Ειρήνης, υποστηρίζει ότι πως τα δημοκρατικά κράτη δεν θα κηρύξουν πόλεμο σε άλλα δημοκρατικά κράτη Επιπροσθέτως, ο θεωρείται ότι η αποκαλούμενη “φιλελεύθερη ζώνη ειρήνης”, δύναται να αποτρέψει τις πολεμικές συγκρούσεις.
Ο Νεοφιλελευθερισμός είναι η σύγχρονη μορφή του Φιλελευθερισμού. Παρομοίως με τον Νεορεαλισμό, πιστεύει πως τα κράτη, η επιβίωση και η αυτοβοήθεια χαρακτηρίζουν τους δρώντες στο διεθνές περιβάλλον. Εν αντιθέσει με τον κλασικό φιλελευθερισμό, ο νεοφιλελευθερισμός συμπίπτει με τον ρεαλισμό στο ότι το κίνητρο των κρατών είναι η προώθηση του συμφέροντος τους. Όμως, θεωρούν ότι η αναρχία στο διεθνές περιβάλλον μπορεί να μετριαστεί μέσω της θέσπισης κανόνων και θεσμών, της ελεύθερης αγοράς, των διεθνών οργανισμών και της επέκτασης της δημοκρατίας. Οι φιλελεύθεροι τονίζουν την σημασία της αλληλοεξάρτησης καθώς οι δρώντες εξαρτώνται από άλλους για την κάλυψη αναγκών.
Τέλος, ο ρεαλισμός ενώ μοιάζει να επιβεβαιώνεται στο πεδίο του ανταγωνισμού, δεν είναι όσο περιεκτικός όσο ο φιλελευθερισμός. Δεν λαμβάνεται υπόψιν η επιρροή της παγκοσμιοποίησης, των θεσμών και των υπερεθνικών διεθνών οργανισμών. Την περίοδο μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου θεσμοί άλλαξαν, το ελεύθερο εμπόριο επεκτάθηκε όπως επίσης και η επιρροή των διεθνών οργανισμών
Όμως, ο Φιλελευθερισμός αγνοεί σημαντικά χαρακτηριστικά της διεθνούς πραγματικότητας όπως είναι η ταξική διαφοροποίηση και η, άνιση, κατανομή του πλούτου και συνεπώς της ευημερίας, μεταξύ των κρατών. Επιπλέον παραγνωρίζει σημαντικά το ζήτημα των κρατικών δρώντων και του ανταγωνισμού προσβλέποντας τρόπον τινά σε μία ντετερμινιστική ερμηνεία των διεθνών σχέσεων.
