H Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας θεσπίστηκε το 1993 από την Παγκόσμια Ένωση Εφημερίδων (ΠΕΕ), κατόπιν εισήγησης της Γενικής Διάσκεψης της UNESCO, ως φόρος τιμής στη Διακήρυξη του Βίντχουκ, την οποία υπέγραψαν και δημοσιοποίησαν Αφρικανοί δημοσιογράφοι το 1991 και αποτελεί μια έκκληση για ελεύθερα και ανεξάρτητα ΜΜΕ.
Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας μάς υπενθυμίζει τη σπουδαιότητα της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του Τύπου, όπως κατοχυρώνονται από το άρθρο 19 της Παγκόσμιας Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ, αλλά και από το Σύνταγμά μας. Μετά από περίπου τριάντα χρόνια, η ιστορική σύνδεση μεταξύ της ελευθερίας της αναζήτησης, της μετάδοσης και της λήψης πληροφοριών καθώς και του δημόσιου αγαθού παραμένει εξίσου σημαντική με την ημέρα που καθιερώθηκε.
Η 3η Μαΐου λειτουργεί ως υπενθύμιση προς τις κυβερνήσεις της επιτακτικής ανάγκης να σέβονται τη δέσμευσή τους για ελευθερία του Τύπου. Επίσης είναι μια ημέρα προβληματισμού μεταξύ των επαγγελματιών των μέσων ενημέρωσης σχετικά με ζητήματα ελευθερίας του Τύπου και επαγγελματικής δεοντολογίας.
Συγχρόνως, είναι μια ευκαιρία να εορταστούν οι θεμελιώδεις αρχές της ελευθερίας του Τύπου και να γίνει αξιολόγηση της κατάστασης που επικρατεί σχετικά με αυτή σε όλο τον κόσμο. Αξίζει να σημειωθεί πως η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας αναγνωρίζεται και ως ημέρα φόρου τιμής προς τους δημοσιογράφους που έχασαν τη ζωή τους στο καθήκον.
Στις μέρες μας κρίνεται επιτακτική η ανάγκη να προστατευτούν οι εργαζόμενοι των ΜΜΕ και να υπερασπιστούν την ελευθερία του Τύπου, που είναι απαραίτητη για την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η γενική κατάσταση της ελευθερίας των Μέσων Ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο έχει επιδεινωθεί και η εχθρότητα προς τους δημοσιογράφους έχει αυξηθεί. Ο αριθμός των χωρών που θεωρούνται ασφαλείς για τους δημοσιογράφους συνεχίζει να μειώνεται, με μόνο το 24% από τις 180 χώρες να χαρακτηρίζονται «καλές» ή «αρκετά καλές» το 2019 και το 2020 σε σύγκριση με το 26% του 2018 και το 27% του 2017. Όσο χαμηλότερη είναι η βαθμολογία, τόσο υψηλότερο είναι το επίπεδο ελευθερίας του Τύπου στη χώρα.
Εξάλλου, το Freedom House, είναι ένας μη κερδοσκοπικός Οργανισμός που ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1941 στην Ουάσιγκτον και ασχολείται με την πολιτική υπεράσπιση σε θέματα δημοκρατίας, πολιτικής ελευθερίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Από το έτος 1973 το Freedom House αξιολογεί την κατάσταση πολιτικών δικαιωμάτων και πολιτικών ελευθεριών καθώς και την πρόσβαση των ανθρώπων στα πολιτικά δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες σε 210 χώρες και περιοχές, μέσω της ετήσιας έκθεσής του Freedom in the World.
Η έκδοση του 2023 του Freedom in the World, η 50ή σε αυτή τη σειρά ετήσιων συγκριτικών εκθέσεων, περιλαμβάνει τις βαθμολογίες των διαφόρων χωρών, σε τρεις κατηγορίες: (α) Συνολική Βαθμολογία, (β) Πολιτικά Δικαιώματα (γ) Ατομικές Ελευθερίες. Στη βαθμολογία, όσο χαμηλότερος είναι ο βαθμός που συγκεντρώνει μια χώρα, τόσο μεγαλύτερα προβλήματα αντιμετωπίζει στα υπό εξέταση θέματα.
Ακολουθεί ένα μικρό, συγκριτικό δείγμα από τις βαθμολογίες της έκδοσης 2023 του Freedom in the World:
